Крутымі дарогамі вайны

(Яны раділісь на Лёзненшчыне)

     Браты-франтавікі

     Подзвігі Віктара Ландычанкі

     Ад Беларусі да Берліна

     Таран над Ворай

     Шлях артылерыста

     У баі за плацдарм

     Бясстрашны штурман

     У няроўным баі

     Качну серебряным тебе крылом

     Воин и хлебороб

     Виталий Дмитриевич Морозов 

Многія ўраджэнцы раёна звязалі свой лёс з авіяцыяй і ўпісалі ў яе гісторыю нямала слаўных старонак. Гвардыі палкоўнік Г. В. Цітоў нарадзіўся ў 1906 і ў в. Буракі. Удзельнічаў у паветраных баях з японцамі ў небе Халхін-Гола ў 1939 г., у савецка-фінскай вайне 1939-40 гг. Быў узнагароджаны 2 ордэнамі Чырвонага Сцяга. У час Вялікай Айчыннай вайны на фронце з 22 чэрвіня 1941 г. Быў намеснікам камандзіра, а з красавіка 1945 г. камандзірам 5-й гвардэйскай штурмавой авіядывізіі. Лятаў і сам на штурмоўку варожых аб'ектаў, шмат увагі і часу аддаваў падрыхтоуцы і выхаванню маладых лётчыкаў. Аднойчы павёў груну з сямі «Іл-2» на бамбардзіроўку і штурмоўку варожых войск. У выніку былі знішчаны 2 танкі, 6 аўтамашын, шмат жывой сілы праціўніка. Ордэнам Леніна адзначыла Радзіма ўклад Георгія Цітова ў справу Перамогі.

Уладзімір Сінякоў з в. Барсукі ваяваў у складзе 569-га штурмавога авіяпалка. Пра тое, як самааддана і мужна змагаўся з ворагам старшы лейтэнант, камандзір эскадрыллі У. Сінякоў, сведчыць пісьмо, якое прыслаў камандзір палка падпалкоўнік А. Лізагуб маці Уладзіміра. Вось некалькі радкоў з яго:
«Ганарыцеся ім, свам сынам-героем. Ён з глыбокай нянавісцю помсціць ворагам, знішчае іх... Каля ста разоў Уладзімір вылятаў на штурмоўку і бамбёжку ворага. Уладзімір палымяны натрыёт, сапраўдны герой. Ваш сын узнагароджаны двума ордэнамі Чырвонага Сцяга, ордэнам Айчыннай вайны I ступені і ордэнам Чырвонай Зоркі...».

Афіцэр-сувязіст Іван Іванавіч Кісялёў узнагароджаны ордэнамі Леніна, Чырвонага Сцяга, Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны I і II ступеней. Асабліва памятная першая ўзнагарода. Баі тады ішлі ў раёне Кіева. Камбат I. I. Кісялёў атрымаў загад тэрмінова наладзіць сувязь камандуючага арміяй са штабам фронту. Задача была не з лёгкіх. Гітлераўцы, адступаючы, узрывалі слупы, абразалі правады. А час не чакаў. I ў гэты момант I. I. Кісялёву прыйшла думка выкарыстаць для сувязі высакавольтавую лінію электраперадач, што праходзіла там. Адсеклі канцы правадоў, падключылі апаратуру, і сувязь з перадавой лініяй была забяспечана раней тэрміну. А ордэн Леніна Іван Іванавіч атрымаў за выдатна наладжаную сувязь пры фарсіраванні Одэра.

Уладзімір Васілевіч Жабракоў нарадзіўся ў в. Калышкі. Вайну пачаў у чэрвсні 1941 Г. на Заходнім фронце. Гвардыі палкоўнік У. В. Жабракоў быў намеснікам камандзіра па палітычнай частцы гвардзейскага танкавага Кантэміраўскага корпуса. Да канца 1943 г. ён быў узнагароджаны трыма ордэнамі Чырвонага сцяга, у 1944 г. ордэнам Леніна.

Сцяпан Мікалаевіч Навуменка, ураджэнец в. Хаміны Крынкаўскага сельсавета, спачатку быў камісарам асобага зенітнага дывізіёна, які ў раёне Ржэва быў перафарміраваны ў 739-зенітны артполк. У складзе гэтага палка і прайшоў увесь свой баявы шлях Сцяпан Мікалаевіч. Скончыў яго на Одэры. Узнагароджаиы трыма ордэнамі Айчыннай вайны.

Сцяпан Сцяпанавіч Кібароў пайшоў на службу у Чырвоную Армію ў 1938 г. скончыў палкавую школу, стаў памочнікам камандзіра ўзвода. Баявое хрышченне малады афіцэр атрымаў у савецка-фінляндскай вайне 1939-40 гг. У час Вялікай Айчыннай вайны на Карэльскім фронце. Батарэя, у якой С. С. Кібароў быў палітруком, удзельнічала ў вызваленні Веларусі, Украіны. У жорсткіх баях пад Вінніцай 2 самаходныя артустаноўкі батарэі знішчылі 4 нямецкія танкі.
С. С. Кібароў узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны II ступені і Чырвонай Зоркі.

Павел Пятровіч Пруднікаў з в. Асіпова пайшоў на фронт добраахвотнікам. У 1943 г. ў баях за с. Шуйскае Смаленскай вобласці малады лейтэнант, каминдзір роты П. П. Пруднікаў, застаўшысь адзін у живых, на працягу цэлага дня ўтрымліваў заняты плацдарм. Нягледзячы на ранение, адбіў 3 атакі ворага. За гэты подавіг быў узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі.

Такім жа ордэнам быў узнагароджаны і Мікалай Андрэевіч Умнікаў. У лістападзе 1943 г. раённая газета пісала, што чырвонаармеец М. А. Умнікаў пры наступленні з групай байцоў знішчыў 2 станковыя кулямёты і дзот праціўніка.

Трафім Маркавіч Гебрусеў, ураджэнец в. Вішняк, прыняў першае баявое хрышчэнне каля Полацка. У Курскай бітве памочнік камандзіра стралковага ўзвода Т. М. Гебрусеў вёў у наступление сваіх падначаленых. Сустрзўшы жорсткае супраціўленне фашыстаў, нашы воіны аслабілі націск. Тады Гебрусеў падняўся ва ўвесь рост і павёў байцоў за сабой. У выніку імклівай атакі гітлераўцы адступілі з занятай вышыні. Ваяваў Трафім Маркавіч і каля падножжа Карпат. Вораг пусціў у ход усе віды зброі: гарматы, кулямёты, мінамёты. Нельга было нават галаву падняць ад зямлі. I тады на левым флангу грымнула магутнае «ура». Тэта разам са сваім узводам уварваўся ў акопы фашыстаў Гебрусеў. А потым яны адбілі шмат контратак гітлераўцаў і не накінулі занятай тэрыторіі. Т. М. Гебрусеў быў паранены, але не пайшоў з поля бою, пакуль не падаспела падмацаванне.

Маладога пагранічніка Івана Сямёнавіча Сапегу вайна застала ў далёкім Ізмаіле, што на р. Дунай. У першы ж дзень вайны фашысты спрабавалі захапіць чыгуначны мост і цераз яго перакінуць баявую тэхніку з Румыніі на тэрыторыю нашай краіны. Савецкія пагранічнікі разам з Дунайская флатыліяй і Перакопскай дывізіяй адбілі ўсе атакі фашистаў, праявіўшы пры гэтым бяспрыкладный гераізм. Іван Сямёнавіч пасля ўдзельнічаў у баях за Растоў, Каўказ, Крым і зноў, ужо праз 3 гады, трапіў на Дунай. А скончыў вайну на Далёкім Усходе.

На граніцы сустрэў вайну і Андрэй Рыгоравіч Казлоў, ён перад гэтым быў прызваны на вайсковыя зборы пад Брэстам. Зведаў цяжар мершых баёў з фашыстамі, горыч акружэння. Выйшаўшы з яго, трапіў у Маскву, у запасны полк сувязі. У пачатку 1942 г. лейтенант А. Р. Казлоў накіраваны на Сталінградскі фронт. Падначалены яму ўзвод праклаў сувязь цераз Волгу паміж штабамі фронту 62-й арміі і вынаснымі каманднымі пунктамі, адзін з якіх знаходзіўся на Мамаевым кургане.
На Сталінградскім фронце атрымаў Андрэй Рыгоравіч першую ўзнагароду - ордэн Чырвонай Зоркі. Потым былі вызваленне Растова, Данбаса, баі за Севастопаль, ордэн Айчыннай вайны II ступені. У червені 1944 г., калі рыхтавалася аперацыя «Баграціён», А. Р. Казлоў трапіў на Віцебскі напрамак, тут яму пашчасціла вызваляць ад фашыстаў родную Лёзненшчыну. Потым удзельнічаў у вызваленні Літоўскай ССР. Перамогу сустрэў ва Усходняй Прусіі. Быў узнагароджаны яшчэ адным ордэнам Чырвонай Зоркі.

Рыгор Аляксеевіч Жывета з Веляшковіч у 1939 г. быў прызваны ў Чырвоную Армію, прымаў удзел у вызваленні Заходняй Беларусі. У Вялікую Айчынную вайну на фронце з 22 чэрвеня 1941 г. У першы ж дзень вайны быў паранены. Потым удзельнічаў у баях на Калінінскім фронце, у абароне Масквы, вызваленні Арла, Беларусі, Варшавы і іншых польскіх гарадоў, дайшоў да Берліна, пры штурме яго быў кантужаны. Узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны II ступені.

Іван Андрэевіч Самуйлаў таксама з Веляшковіч. У кастрычніку 1943 г. ён стаў чырвонаармейцам 1738-га стралковага палка, вызваляў ад ворага родныя мясціны. У сакавіку 1944 г. на паўдневых подступах да Віцебска быў паранены. Удзельнічаў у вызваленні Польшчы і яе сталіцы Варшавы, даішоў да Берліна. Вайну скончыў малодшым сяржантам. Узнагароджаны двума ордэнамі Чырвонай Зоркі, ордэнам Айчыннай вайны II ступені.

Канстанцін Уладзіміравіч Шулькоўскі родам і в. Валуціна. У 1942 г. ён стаў партызанам брыгады «Аляксея», потым быў адпраўлены за лінію фронту, стаў чырвонаармейцам. У 1943 г. быў накіраваны на работу на завод у Горкаўскую вобласць, дзе і працаваў да канца вайны. Узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны II стунені, медалём «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг».

Нічыпар Селівёрставіч Мошчанка з в. Зосіна ў 1939 г. быў прызваны на службу ў Чырвоную Армію і накіраваны на Далёкі Усход. Там і сустрэў вайну. Прымаў удзел у разгроме японскай Квантунскай арміі. Мае ўзнагароды.

Аляксей Гаўрылавіч Марозаў з в. Сіманава на фронце са жніўня 1941 г. Спачатку ваяваў у 521-м палку, з 1942 г. і да канца вайны - у 25-м разведвальным дывізіёне, яфрэйтар. Вызваляў Севастопаль, Адэссу, Крым, Віцебск, Вільнюс, Каўнас, браў Кёнігсберг. Узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны II ступені, медалём «За адвагу».

Паўла Аляксандравіча Арцюхова добра ведаюць у в. Рубяжніца як арганізатара і першага старшыню калгаса «Працоўны сцяг». У 1939-40 гг. ён удзельнічаў у савецка-фінляндскай вайне. У Вялікую Айчынную на фронте з першага да апошняга дня, абараняў Маскву, потым змагаўся на 1-м Украінскім фронце, удзельнічаў у вызваленні Жытоміра, Цярнопаля, Львова, Кракава і іншых гарадоў Украіны і Польшчы. Узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі, медалём «За адвагу», меў больш за 20 падзяк камандавання.

Многім ураджэнцам Лёзненшчыны пашчасціла вызваляць ад ворага свае родныя мясціны. Сярод іх С. М. Навуменка, Іван Апанасавіч Сахараў, які ваяваў у складзе лыжнага батальёна, атрымаў 2 цяжкіх раненні, удзельнічаў у баі на славутай Ціхмянаўскай вышыні.

Уладзімір Паўлавіч Зазіт з в. Ніканаўшчына пачаў свой ваенны шлях з Калужскай вобласці. Зведаў кровапралітныя баі на перадавой, спазнаў горыч і цяжкасці фашысцкага палону, быў адпраўлены ў лагер для ваеннапалонных у Францыю, дзе ў 1945 г. быў вызвалены амерыканскай арміяй і перапраўлены ў Англію, а адтуль ужо на Радзіму.

Зінаіда Дзмітрыеўна Шлапакова была сувязісткай ва ўзводзе ўпраўлення ў 1406-м зенітным артпалку 3901 зенітна-артылерыйскай дывізіі. Аднойчы ў час ліквідацыі разрыву лініі сувязі 3. Дз. Шлапакову параніла, аднак яна адмовілася ехаць у шпіталь, засталася ў страі. За мужнасць і адвагу яна была ўзнагароджана ордэнам Славы III ступені.

900 жыхароў Дабрамыслянскага сельсавета змагаліся на розных франтах вайны. 700 з іх загінулі ў баях за Радзіму. I ўсяго 200 вярнуліся да мірнай працы, каб жыць і працаваць і за сябе, і за тых, хто не вярнуўся з вайны. Многія ўраджэнцы сельсавета ваявалі кадравымі афіцэрамі. Сярод іх палітработнік Мікалай Іванавіч Баяр, які ваяваў на Далёкім Усходзе, узнагароджаны ордэнам Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны II ступені, Кірыл Цітавіч Міхальчанка, камісар батарэі 385-га гаўбічна-артылерыйскага палка, узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны I і II ступеней; Іван Пятровіч Паддубскі, намеснік камандзіра па палітчастцы 29-га асобнага аўтамабільнага батальёна, узнагароджаны ордэнамі Леніна, Чырвонага Сцяга, Айчыннай вайны І ступені, трыма ордэнамі Чырвонай Зоркі; Апанас Сцяпанавіч Сцепаненка, парторг дывізіі, узнагароджаны ордэнамі Чырвонага Сцяга, Чырвонай Зоркі, двума ордэнамі Айчыннай вайны I ступені, двума ордэнамі Айчыннай вайны II ступені і інш.

Сямён Кірылавіч Хмяльніцкі родам з в. Разумова. 3 1939 г. да 1947 г. знаходзіўся ён у Чырвонай Арміі. Вызваляў заходнюю Беларусь ў 1939 г., удзельнічаў у савецка-фінляндскай вайне 1939-40 гг. У час Вялікай Айчыннай ваяваў у 228-м інжынерна-сапёрным батальёне. Вызваляў многія гарады, штурмаваў Кёнігсберг, удзельнічаў у баях японскай Квантунскай арміяй, быў паранены. Узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны, медалём «За адвагу».

Мікалай Васілевіч Данчанка-Казлоў, які нарадзіўся ў в. Пунішча, ваенны ўрач. Змагаўся на 1-м і 2-м Беларускім франтах, узначальваў шпіталь. Удзельнічаў у абароне Масквы, у 1943 г. быў цяжка паранены. Падпалкоўнік М. В. Данчанка-Казлоў узнагароджаны ордэнамі Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны I і II ступеней.

Калі пачалася вайна, Міхаілу Шашкову з в. Зубакі было 15 гадоў. Але з першых жа дзён вайны юнак далучыўся да ўсенароднай барацьбы. У сям'і Шашковых жыла савецкая разведчыца Антаніна Аляксандрава, закінутая ў варожы тыл са спецзаданием. Шшковы актыўна ёй дапамагалі. А восенню 1943 г., пасля ўцёкаў з-пад фашысцкага канвою, што суправаджаў групу савецкай моладзі для вывазу ў Германію, Міхаіл пайшоў у партызаны.
Потым ваяваў на фронце, у пяхоце. Вызваляў родную Беларусь, Польшчу, ваяваў ва Усходняй Прусіі. Пасля ранения у жывот ляжаў у шпіталі, а маці ў гэты час па нейкай недарэчнасці атрымала на яго пахавальную. Калі прыйшло ад сына пісьмо, вачам сваім не паверыла. Прыйшлося сыну ў наступным пісьме даслаць маці фотакартку, каб яна пераканалася, што Міхаіл сапраўды жывы і яшчэ паваюе.

Іван Іпалітавіч Ганчароў з в. Арцёмава, пачаў ваяваць падносчыкам снарадаў, а скончыў вайну камандзірам разліку. На яго рахунку шмат падбітых танкаў, самаходных артылерыйскіх установак, знішчаных гітлераўцаў. Іван Іпалітавіч узнагароджаны ордэнамі Славы III ступені, Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны II ступені.

Нічыпар Зіноўевіч Цеплякоў нарадзіўся ў в. Калышкі. У Чырвонай Арміі з 1919 г. Удзельнік грамадзянскай вайны, вызвалення Заходняй Беларусі ў 1939 г., савецка-фінляндскай вайны 1939-40 гг. З першых днёў Вялікай Айчыннай вайны Нічыпар Зіноўевіч на фронце, удзельнічаў у баях за Сталинград, Севастопаль, дай шоу да Кёнігсберга.

Калі грымнула вайна, Фаіна Піліпаўна Поварава якраз скончыла школу медсясцер у Лёзне. I пайшлі цяжкія будні ваеннага медыка. Фаіна Піліпаўна ўспамінала пасля, як аднойчы, у час баёў на тэрыторыі Венгрыі, іх санчасць трапіла ў акружэнне. Вораг адкрыў бязлітасны агонь па памяшканні з чырвоным крыжам. Тых, хто мог хадзіць, паспешна адпраўлялі на машынах. Ад аднаго параненага да другога кідалася старшы фельчар Ф. П. Поварава. Але вораг падыходзіў усё бліжэй. Тады на загаду камандзіра санроты Фаіна пачала агнём прыкрываць эвакуацыю параненых. Некалькі гадзін вялася перастрэлка. За мужнасць, праяўленую маладым фельчарам у гэтым баі, яна была ўзнагароджана ордэнам Чырвонай Зоркі.

Вольга Пятроўна Зубава ўзнагароджана ордэнам Чырвонай Зоркі. Малодшы лейтэнант медслужбы В. П. Зубава доўгі час працавала на санітарным поездзе, потым была пераведзена ў ваенны шпіталь. I ўсюды яна самааддана змагалася за жыццё байцоў і камандзіраў, неаднойчы аддавала сваю кроў, каб выратаваць людзей. Завяршыла свой баявы шлях Вольга Пятроўна пад Берлінам.

Дайшоў да Берліна і гвардыі старшына Іван Фёдаравіч Кулішкін. А пачаў ен свой баявы шлях ад Масквы. Івану Фёдаравічу пашчасціла вызваляць родную . Лезненшчыну, некалькі разоў хадзіў ён у атаку каля Бабінавіч. Як адзін з самых незабыўных франтавых эпізодаў засталося ў памяці былога старшыны фарсіраванне р. Дзісны. Спадзеючыся затрымаць наступление Чырвонай Арміі, фашысты знішчылі ўсе пераправы на Дзісне, а левы бераг ператварылі ў неприступную крэпасць. Пад шалёны свіст куль Іван Кулішкін адзін з першых кінуўся ў ваду, нават не заўважыў, што быў парапены. Дасягнуўшы варожага берага, ён адну за адной кінуў дзве гранаты, за ім і іншыя воіны. I хутка магутнае «ура» скалыхнула па бярэжжа. За мужныя паводзіны пры фарсіраванні Дзісны Іван Фёдаравіч быў узнагароджаны медалём «За адвагу», а другая ўзнагарода – ордэн Чырвонай Зоркі нашла гвардзейца аж праз 22 гады.

Такі выпадак, калі былы франтавік атрымаў баявую ўзнагароду праз шмат гадоў пасля вайны, не адзінкавы. Ужо ў мірны час знайшлі сваіх гаспадароў ордэны і медалі, якімі былі адзначаны ратныя подзвігі Канстанціна Паўлавіча Арлова, Кузьмы Мікалаевіча Лебедзева, Сцяпана Фёдаравіча Захаренкі, Леаніда Міхайлавіча Юрганава, Кірыла Трафімавіча Іванова, Ягора Яфімавіча Дзяржаўцава, Адама Васілевіча Бульбічкіна, Прохара Кірылавіча Карпіцкага, Пятра Мікалаевіча Якушэнкі і многіх іншых.

Таран над Ворай

АВЕКАЎ Іван Аўдзеевіч. Герой Савецкага Саюза (24.8.1943). Нарадзіўся 19.5.1919 г. на станцыі Асінаўка Дубровенскага раена (паводле іншых звестак нарадзіўся ў в. Лапіцкія Бабінавіцкага сельсавета Лёзненскага р-на). 3 рабочих. Беларус. Кандыдат у члены КПСС. У Чырвонай Арміі з 1937 г. Скончыў ваеннае авіяцыйнае вучылішча. 3 чэрвеня 1941 г. на Паўднёва-Заходнім, Заходнім і Цэнтральным франтах. Удзельнік абароны Масквы, Тулы. Камандзір знішчальнай эскадрыллі капітан I. А. Авекаў здзейсніў 178 баявых вылетаў, з іх 45 на штурмоўку войск і аэрадромаў праціўніка, збіў 15 варожых самалётаў, 1 тараніў, 23 знішчыў на аэрадромах. Загінуў 17.4.1943 г. Пахаваны у г. Данкоў Ліпецкай вобл, у брацкай магіле, на якой пастаўлены помнік.

...20 марта 1942 г. бойцы 201 й стрелковой дивизии стоявшей в обороне вдоль берега реки Вори, у села Воскресенского, были свидетелями воздушного боя советского истребителя с пятью «мессершмиттами». Самолеты захватчиков напали на него внезапно, из-за облаков. Имея преимущество в высоте и скорости они устремились в атаку, надеясь одержать легкую победу. Но наш летчик принял бой. Он развернул своего «ястребка» в сторону врага и, уклоняясь от огненных пулеметных трасс, атаковал ведущую машину врага. Советский летчик предпринимает лобовую атаку, в момент которой все решает мужество, готовность на самопожертвование, железная выдержка. Нервы фашиста сдали: он попытался увильнуть в сторону и попал под меткую пулеметную очередь «ястребка». Охваченный пламенем, «мессершмитт» рухнул на землю.

Для нашего истребители появилась возможность выйти из боя и скрыться в облаках, ведь перевес сил по-прежнему у врага - четыре против одного. Но краснозвездная машина, сделав глубокий разворот, снова вступила в бой. Ревя моторами, стреляя из пулеметов, самолеты носились друг за другом, образуя и небе гигантскую карусель. Вот задымил и стал падать к земле еще один Ме-109. Но и советская машина повреждена, оставляя дымный след, она теряла высоту.

Гитлеровцы решили добить истребителя и, подойдя к нему с двух сторон, начали в упор расстреливать его. Но что-то невидимое с земли случилось там, в воздухе. Резко рванувшись в сторону, истребитель крылом ударил по хвостовому оперению фашистского стервятника, и тот, кувыркаясь, ринулся вниз. Советский самолет падал вслед за ним. Чувствовалось: летчик делает все, чтобы спасти свою машину. Вот она на мгновение перешла в горизонтальное положение, но затем снова свалилась на крыло. Еще одна попытка - и снова неудача. А до земли всего несколько десятков метров. Последним усилием летчик выровнял самолет и, продержавшись, какое-то мгновение в воздухе, упал в прибрежный лесок. Подбежавшие к месту его падения красноармейцы увидели разбитый истребитель Як-1, а рядом выброшенного при ударе об землю летчика. Он был тяжело ранен, без сознания. Его немедленно отправили в медсанбат. Только через несколько дней стало известно имя героя, а спустя еще некоторое время о его подвиге знал весь Западный фронт. Кто же он такой, летчик, совершивший таран над смоленской речкой Ворей?

Это был не первый бой и не первые сбитые фашистские самолеты у командира эскадрильи 519-го истребительного авиаполка капитана Ивана Авекова. Еще в первый день Великой Отечественной войны 22 июня 1941 г., сопровождая бомбардировщиков на Юго-Западном фронте, он со своим звеном вступил в бой с семеркой «мессершмиттов». Несмотря на более чем двукратное численное превосходство врага, советские летчики одержали полную победу. Они сбили четыре и повредили один вражеский истребитель. Два Ме-109 в том бою лично уничтожил Иван Авеков. (бомбардировщики, выполнившие боевое задание, вернулись на свой аэродром. Не имело потерь и звено Авекова.

Иван Авеков сражался на Украине, под Брянском, а с февраля 1942 г. на Западном фронте. Это был летчик самых разносторонних способностей. Ему поручали и вести разведку, и штурмовать вражеские автоколонны и аэродромы, и сопровождать в тыл врага бомбардировщики и штурмовики, и охранять воздушное пространство от фашистских стервятников. Все задания командования капитан Авеков выполнял образцово, добиваясь высокой эффективности боевых действий вверенной ему истребительной эскадрильи. Так, штурмуя гитлеровский полевой аэродром вблизи станции Темкино, он сжег на земле четыре вражеских самолета. После его штурмовок в районе Вязьмы враг не досчитал еще шести боевых машин. А всего в результате ударов по аэродромам Авеков лично уничтожил 23 фашистских самолета. За 45 успешных штурмовых ударов по аэродромам и автоколоннам противника командование Западного фронта представило его к награждению орденом Ленина.

В 519-м истребительном авиаполку капитана называли мастером воздушного боя. На его личном боевом счету значилось 15 уничтоженных вражеских самолетов разных типов и шесть самолетов, сбитых совместно с ведомыми. При этом сам Авеков ни разу не был сбит. Во время тарана над Ворей он потерял свой первый самолет.
Но это был не последний боевой вылет и не последний подвиг капитана Авекова. Залечив раны, он снова вернулся в полк и продолжал громить немецко-фашистских захватчиков на земле и в воздухе. Он верил, что вернется в освобожденную от врага родную Белоруссию.

Но война не бывает без жертв. Капитан Иван Авдеевич Авеков погиб в бою в апреле 1943 г., когда на Смоленской земле шло наступление войск Западного и Калининского фронтов...

Друкуецца са скарачэннямі па кн.: Воробьев М.В., Храпченкое А.К. В боях на Смоленской земле. М., 1975. С. 119-121.

Шлях артылерыста

ГАРНОЎ Цімафеі Якаўлевіч. Герой Савецкага Саюза (24.3.1945). Нарадзіўся у 1916 г. ў в. Асінова Лёзненскага р-на. 3 сялян. Беларус. Член КПСС з 1942 г. У Чырвонай Арміі з 1941 г. 3 сакавіка 1942 г. на Паўночна-Заходнім і 3-м Беларускім франтах. Камандзір артылерыйскай гарматы старшы сяржант Ц. Я. Гарноў вызначыўся пры вызваленні Літвы. Яго гарматны разлік у час прарыву абароны праціўніка і наступления ў ліпені 1944 г. на левым беразе Немана знішчыў назіральны пункт, 2 гарматы, 9 кулямётаў праціўніка, каля ўзвода варожых аўтаматчыкаў. якія знаходзіліся ў засадзе. У жніўні 1944 г. разлік падбіў 3 танкі, самаходную гармату і знішчыў каля 80 варожых салдат. 17.8.1944 г. байцы разліку першыя фарсіравалі р. Шашупе, адбіваючы контратакі праціўніка, забяспечвалі пераправу савецкіх войск. Ц. Я. Гарноў загінуў у баі 23.10.1944 г. Пахаваны ў пас. Бабушкіна Несцераўскага р-на Калінінградскай вобл. На магіле настаўлены помнік. Імем героя названы рыбалоўны траулер на Балтыцы, 8-гадовая школа ў в. Асіпова, дзе ён вучыўся, на будынку школы ўстаноўлена мемарыяльная дошка. У в. Асіпова яму пастаўлены помнік.

У франтавым жыцці Цімафея Гарнова наступіла нарэшце тая доўгачаканая часіна, калі ён ступіў на зямлю сваіх продкаў. Але чым далей крочыў ён па родных мясцінах, тым цяжэй рабілася на душы. Родны дом быу спалены, а потым даведаўся, што маці фашысты забілі, а брата Дзмітрыя і сястру Зіну вывезлі ў Германію. Яшчэ большай нянавісцю да акупантаў загарэлася сэрца воіна. Шлях яго пралягаў далей на захад, расла колькасць знішчяных ім фашыстаў.

Каля г. Смаргонь разлік процітанкавай гарматы, якой камандаваў Цімафей Гарноў, быў атакаваны трыма фашысцкімі танкамі і паўсотняй аўтаматчыкаў. Гвардзейцы прынялі няроўны бой. Вось загарэўся адзін варожы танк, другі, а фашысты ўпарта лезуць. Асколачнымі і бранябойнымі снарадамі артылерысты адбіваліся з усіх сіл. Трэці танк атакаваў храбрых чырвонаармейцаў. Да гарматы кінуўся Цімафей. I праз некалькі хвілін усё было скончана - падбіты танк закружыўся на месцы, разлік з гонарам вытрымаў няроўны бой.

Гэтак жа умела і адважна граміў ворага Ц. Я. Гарноў, пакуль не загінуў смерцю храбрых у адным з баёў на тэрыторыі Усходняй Прусіі.

У баі за плацдарм

МАЦКЕВІЧ Ігнат Вікенцьевіч. Герой Савецкага Саюза (16.10.1943). Нарадзіўся 28.5.1912 г. ў пас. Завольша Лёзненскага р на. 3 сялян. Беларус. Працаваў на будаўніцтве чыгункі ў Ленінградзе. У Чырвонай Арміі з 1932 г. На фронце з красавіка 1943 г. Вызначыўся пры фарсіраванні Дняпра ў былым Камарынскім р-не Палескай вобл. 22.9.1943 г. стрелковая рота пад камандаваннем лейтэнанта I. В. Мацкевіча першая пераправілася цераз раку, захапіла плацдарм. Загінуў у баі 26.9.1943 г. Пахаваны ў в. Абалонне Каропскага р-на Чарнігаўгкай вобл.
Лейтэнант I. В. Мацкевіч і байцы 6-й роты былі вядомыя ў палку як сапраўдныя майстры фарсіравання рэк. Таму, калі нашы войскі падышлі да Дняпра і ў штабе палка вырашалася пытанне, якое пад-раздзяленне будзе першае фарсіраваць вялікую раку, зноў была названа рота Мацкевіча.
22 верасня, удала пераправіўшыся на правы бераг, байцы 6-й роты захапілі значны плацдарм, і 4 сутак вялі за яго жорсткія баі. Дарэмна праціўнік прымяняў танкі і авіяцыю - рота вытрымала ўсе ўдары. Камандзір і байцы паказалі прыклады храбрасці і мужнасці. Самым цяжкім для чырвонаармейцаў быў дзень 26 верасня. Адну за адной воіны адбілі чатыры контратакі ворага. Мацкевіч асабіста падбіў 2 танкі і знішчыў каля 50 гітлераўцаў. Калі пачалася апошняя, самая жорсткая контратака, камандзір, памятаючы аб тым, што засталося зусім мала патронаў, загадаў:
«Без каманды не страляць!»
Калі гітлераўцы наблізіліся на 30-40 метраў, прагучала каманда «Агонь!». Вораг не вытрымаў і пачаў адступаць. Камандзір толькі гэтага і чакаў.
- За мной! За Радзіму! -пачулі байцы яго голас і кінуліся ў атаку. У гэты час лейтэнанта параніла ў руку, але ён, сціснуўшы рану, упарта вёў роту наперад. Выбіваючы ворага з другой лініі абароны, I. В. Мацкевіч быў паранены яшчэ раз. Гэта рана аказалася смяротнай. А 6-я рота плацдарм усё ж утрымала.

Бясстрашны штурман

ЧАРАПНЁЎ Сяргей Міхайлавіч. Герой Савецкага Саюза (18.9.1943). Нарадзіўся ў 1918 г. ў в. Шніткі Лёзненскага р на. Беларус. 3 сялян. Член КПСС з 1942 г. У Чырвонай Арміі з 1938 г. На фронце з 1941 г. Штурман самалёта, атрада, эскадрыллі цяжкіх бамбардзіроўшчыкаў гвардыі капітан С. М. Чарапнёў за час вайны здзейсніў 237 начных баявых вылетаў і 94 вылеты для забеспячэння савецкіх войск боепрыпасамі і гаручым, высадзіў у глыбокім тыле праціўніка 35 дэсантнікаў, раскідаў 5400 тыс.лістовак. У выніку баявых дзеянняў экіпажа, у складзе якога ён лятаў, разбураны 4 варожыя пераправы, 2 чыгуначныя вузлы, 7 складоў з боепрыпасамі і гаручым, знішчаны 5 самалётаў, 11 танкаў, 37 аўтамашын, створана 112 ачагоў пажару.
С. М. Чарамнёў загінуў 14 6.1944 г. пры выкананні баявога задания ў раёне г. Дэмблін (Польшча).
На будынку Высачанскай 8-гадовай школы, дзе вучыўся герой, устаноўлена мемарыяльная дошка.
Сяргей Чарапнёў змагаўся на фронце з першых дзён вайны. Ужо да лета 1942 г. на грудзях маладога штурмана ззялі ордэны Леніна, Чырвонага Сцяга, Айчыннай вайны I ступені. Ён ваяваў на Варонежскім фронце, на Паўночным Каўказе, пад Сталінградам, Ленінградам, Кіевам, у Прыбалтыцы і Беларусі, на Дняпры і Вісле. Капітан С. М. Чарапнёў лятаў у любых метэаралагічных умовах, днём і ноччу, на любыя цэлі. Асабліва шмат на яго рахунку было начных вылетаў. Назаўсёды застаўся ў памяці яго аднапалчан баявы вылет 14 лютага 1942 г. Метэаралагічныя ўмовы ў той дзень былі надзвычай складаныя. Самалёт або плыў у гушчы воблакаў, або зніжаўся да самай зямлі. Толькі майстэрства пілота і штурмана памагло забяспечыць выкананне баявога задания. Нашаму бамбардзіроўшчыку давялося прадзірацца літаральна праз заслону агню зенітак і знішчальнікаў. Баявая машына ўся была пабіта кулямі і снарадамі, быў выведзены са строю адзін матор, прабіты бензабакі. Лётчыкам удалося патушыць пажар і дацягнуць да свайго аэрадрома.
«У рубашках вы нарадзіліся!» сказаў экіпажу малады тэхнік-лейтэнант, калі ўбачыў абгарэлых лётчыкаў і зраненую машыну. А неўтаймаваны Чарапнёў, не паспеўшы як след падлячыцца, папрасіўся зноў на баявое задание і атрымаў дазвол на вылет. У той дзень ён выявіў скрыты гітлераўскі аэрадром, 2 самалёты ворага былі тут жа спалены. Было гэта 22 чэрненя 1942 г. Вось такі «падарунак», і не апоші, атрымалі фашысты ад Сяргея Чарапнёва.

У няроўным баі

ЯНУШКОЎСКІ Іван Іванавіч. Герой Савецкага Саюза (24.3.1945). Нарадзіўся 15.5.1915 г. у в. Пыжы Лёзненскага р на. 3 сялян. Член КПСС з 1943 г. Скончыў 2-е Кіеўскае ваеннае вучылішча (1939). У Чырвонай Арміі з 1932 г. 3 1941 г. на Заходнім. Ленінградскім, 2-м Украінскім франтах. У баях пад Сталінградам I. I. Янушкоўскі тройчы вадзіў у атаку стралковы батальён, пры гэтым асабіста знішчыў 38 фашыстаў, 12 узяў у палон. Камандзір мінамётнага палка гвардыі маёр I. I. Янушкоўскі вызначыўся ў баях на тэрыторыі Румыніі.
18.9.1944 г. з групай салдат і афіцэраў трапіў у засаду варожай роты аўтаматчыкаў. У няроўным баі выратаваў штаб і сцяг палка, знішчыў каля 20 гітлераўцаў. Загінуў у гэтым баі. Урна з прахам героя пахавана ў Віцебску. Яго імем названа вуліца ў Віцебску.

3 узнагароднага ліста I. I. Янушкоўскага

...В боях с немецкими захватчиками гв. майор Янушковский показывал образцы мужества и геройства, своим личным примером вдохновлял своих подчиненных... Будучи начальником штаба полка, находись постоянно в боевых порядках пехоты. Руководя штабом, отлично обеспечивал командование...
17.9.44 г., встав на пост командира того же полка, где был назначен начальником штаба, получил задачу от командующего артиллерийской 27 минометной Ленинградской бригадой рекогносцировать боевые порядки и вывести в них полк. Несмотря на непрерывный минометный огонь противника, рекогносцировал боевые порядки... и возвратился за полком. Возглавляя колонну, гв. майор Янушковский ввел полк в боевые порядки. Заметив невдалеке штаб, поехал вперед, но в это время путь перерезала группа венгерских автоматчиков до усиленной роты... Иступил в неравный бой, оттесняя противника от дороги, освобождая дорогу идущему штабу, в котором находилось знамя полка. С подходом штаба к месту боя, выделил группу бойцов, которых возглавил сам лично. В неравном бою вступил в единоборство с венгерскими автоматчиками и лично убил 20 солдат и 3 офицеров. Противник был оттеснен, штаб и знамя полка были спасены. В этом неравном бою гв. майор Янушковский был забросан гранатами и обстрелян из автоматов, где погиб смертью храбрых от вражеской пули и осколков гранат...
27 сентября 1944 г.

Воин и хлебороб

Хлеб. Святое понятие. У каждого к нему свое отношение. Но у нашего земляка И. С. Самуйлова оно особое.
Родился он в деревне Сиговка, что на Лиозненщины, 5 мая 1924 года в семье потомственных хлеборобов. Отец. Савелий Анастасеевич, и мать, Пелагея Ефимовна, всех своих пятерых детей (четырёх дочерей и сына) с детства приучали к труду. В это время в деревнях шло объединение в коллективные хозяйства. Не остались в стороне и жители деревни Сиговка: сначала объединились в сельскохозяйственное товарищество, потом -артель, а в 30-х годах здесь образовался колхоз «Зорька». Маленький Ваня в то время также помогал родителям работать на земле.
После окончания семилетки решил вместе с односельчанином Петром Плещенковым поступать в ремесленное училище г. Ленинграда, чтобы выучиться на машиниста поезда. Только собрали документы, а тут грянула война. Но это не остановило юношей - ведь никто не думал, что она растянется на долгие пять лет! Друзей сразу приняли в училище, которое размещалось на Международном проспекте, возле Бодаевских складов.
Первые дни его воспитанники не ощущали, что где-то идут бои. Но вскоре для жителей Ленинграда были введены карточки на получение продуктов и хлеба. Учащиеся были на гособеспечении. Вот только учиться в полном объёме им, к сожалению, довелось недолго. Когда немцы прорвались к Ленинграду и вышли на ближайшие подступы к городу, все сразу ощутили, что война - это не только бои, но и тяжёлый труд, голод. Иван Самуилов вместе с другими рыл окопы, противотанковые рвы, строил заградительные укрепления. Участились бомбардировки вражеских самолётов. Ленинград был отрезан от всей страны. Начались страшные дни блокады: не было электричества, вышел из строя водопровод, бушевали пожары, от артобстрелов рушились дома, гибли люди. И с каждым днём уменьшалась норма выдачи хлеба. Наш земляк хорошо помнит, что такое первое сокращение пайка произошло уже в сентябре 1941 года, а в ноябре стали выдавать лишь 250 граммов в день. К сему добавляли овощной или травяной суп. Настоящим праздником было, когда выдавали сваренную пшеницу, приправленную жиром.
Но, как вспоминает Иван Савельевич, труднее всего было детям, получавшим по 125 граммов хлеба - ломтик величиной с детскую ладошку. И это - на целый день! Глаза голодных, истощённых людей - самое тяжёлое и самое страшное воспоминание, которое и сегодня болью отзывается в сердце ветерана. Вот тогда, в блокадные дни, и решил паренёк из Лиозненщины, что если останется жив, будет выращивать хлеб, чтобы его было много и хватило всем. Это было своего рода клятвой, которую он сдержал. 22 августа 1942 года Иван Самуилов был вместе с другими учащимися направлен в 61-ю армию, под Ленинград, чтобы пройти курс молодого бойца. Учился стрелять, воевать, постигал непростую военную науку. Глубокой осенью попал в 109-й артиллерийский полк в качестве наводчика. Перед бойцами стояла задача - не пропустить врага в город. Жили под землёй, в казематах. Перед собой чаще всего видели обзор для стрельбы из пушки. Всё довелось познать: и смерть друзей, и мучения раненых, и холод, и голод. И теперь, когда с тех пор прошло столько лет, бывший фронтовик нередко задаёт себе вопрос: как могли люди всё это вынести? Ответ один - они верили, что воюют за правое дело, за свою Родину, защищают своих матерей, детей, свою землю. И эта вера помогала выстоять.
До бойцов доходили слухи, как нелегко живёт блокадный Ленинград. Голодные люди на одном патриотизме работали у станков, ночью тушили пожары, убирали трупы. Не было лекарств, воды, еды. А враг безжалостно бомбил город. Три зимы ленинградцам пришлось жить в неотапливаемых помещениях при суровых морозах.
Наступил январь 1943 года. К этому времени наши войска достигли значительных успехов. В районе Сталинграда была окружена 330-тысячная фашистская армия, которой командовал генерал-фельдмаршал Паулюс. Ещё дальше отбросили немцев от Москвы. Нанесли поражающие удары в ряде других мест. И пришло время разгромить врага под Ленинградом, прорвать блокаду, для чего был выбран район южнее Ладожского озера. Удар со стороны города и раки Невы нанесли бойцы Ленинградского фронта (командующий Л. А. Говоров). В одном из его полков служил и И. С. Самуилов. Весть о наступлении принёс командир орудия А. Стабров. В прорыве блокады принимали участие и войска Волховского фронта (командующий К. А. Мерецков), бойцов которого называли сибиряками. Они наступали со стороны реки Волхов и города Волхова.
Утро 12 января 1943 года, 9 часов 30 минут. Ударила канонада. Те часы и минуты бывший фронтовик помнит до сих пор, ведь для него это была первая операция такого масштаба. Наша артиллерия крушила левый берег Невы. После сильнейшей артподготовки в наступление пошла пехота. С другой стороны - войска Волховского фронта. Шесть дней буквально вгрызались советские воины в оборону противника. Но уже 14 января окончательно перешли в наступление и уверенно продвигались вперед. К этому времени фашисты даже не мечтали захватить Ленинград. Их задача состояла в том, чтобы удержаться на старых позициях. Но не спасли ни огневые рубежи, ни специально построенные укреплённые огневые точки. Первым населённым пунктом, который удалось освободить, стали Порожки. Блокада Ленинграда была прорвана. Врага погнали дальше, на запад.
А часть солдат, в их числе и Иван Самуилов, несколько дней помогали горожанам разбирать завалы, убирать трупы, отыскивать по квартирам ещё живых людей, детей.
После освобождения Ленинграда полк, в котором служил И. С. Самуйлов, находился в окрестностях г. Нарвы. Немцы закрепились на высоте, и нашим солдатам приходилось воевать в непроходимых болотах. Более трёх месяцев в грязи, холоде, сырости, под постоянным прицелом немецких снайперов отбивали они атаки врага. Здесь, под Нарвой, Иван Самуйлов потерял своего лучшего друга-командира орудия Алексея Стаброва. Его убил немецкий снайпер.
Через болотистую местность приходилось пробираться по деревянным настилам вместе с пушками. Единственное преимущество состояло в том, вспоминает ветеран, что вражеские снаряды редко взрывались в болоте. И только вздымались вверх столбы грязи высотой в несколько метров. Именно в то время Иван Савельевич получил свои первые боевые награды: орден Красной Звезды и медаль «За боевые заслуги» - за прорыв блокады Ленинграда, медаль «За отвагу» - за взятие Нарвы.
И. С. Самуилов принимал участие в освобождении городов Тарту, Таллинна, эстонской земли. А победу встретил в восточной Пруссии. 8 мая 1945 года в три часа ночи объявили о полной и окончательной капитуляции войск фашистской Германии. От радости бойцы потеряли головы: смеялись, плакали, кричали, пели, танцевали, стреляли в воздух.
...Время, проведённое в болотах под Нарвой, очень скоро напомнило о себе болезнью лёгких. Четыре месяца пришлось Ивану лечиться в госпиталях. А потом было возвращение в полк. Дослужить довелось уже в Риге, на аэродроме, где испытывали моторы к самолётам. При испытании одного из них наш земляк сильно обгорел. После лечения получил отпуск домой, куда возвращался со щемящим чувством тревоги. Наша Лиозненщина долгое время была оккупирована: письма не доходили до адресатов, и ни родные, ни сам Иван ничего не знали друг о друге.
Когда сошёл на станции Лиозно, то долгое время не мог найти путь на колышанское направление. Всё разгромлено, разрушено. Пришлось спрашивать дорогу у прохожих. Шёл пешком в родное село, а сердце разрывалось от боли за изрытую, израненную землю. Родные Ивана были живы. Но многие из односельчан уже больше никогда не вернулись в свою деревню. А те, кто остались живы, быстро восстановили местное коллективное хозяйство, и сразу же после освобождения Лиозненщины, в октябре 1943 года, начали заниматься сельскохозяйственным производством.
Отдохнув дома и пообещав родным вернуться, Иван возвратился на службу. В апреле 1948 года был демобилизован. Сразу же пошёл работать в колхоз. И какое счастье испытывал, выполняя любую работу: косил, возил сено, пахал, молотил зерно - всё было в радость!
В 1948 году он женился на замечательной девушке из соседнего села Бржезово, Кате Гоборовой, с которой впоследствии прожил не один десяток лет, вырастил двоих сыновей, дождались внуков, правнуков.
В 1953 году И. С. Самуйлова назначили бригадиром полеводческой бригады. Иван Савельевич вспоминает то время: «Работали люди с раннего утра до позднего вечера. Своим трудом хотели доказать всем, что наш народ справился с бедой. Все вместе сумели отстроить, восстановить разрушенное, сделать жизнь лучше и краше».
Хорошо шли дела не только в бригаде, которую возглавлял Самуйлов, но и в колхозе «Новая жизнь». Надои молока были свыше 3-х тысяч литров на корову, урожайность - до 30 центнеров с гектара, льносемян - 6-7 центнеров на круг. Иван Савельевич за высокие показатели в своей бригаде был трижды удостоен чести представлять хозяйство, район, область и даже республику на ВДНХ в г. Москва. Награждён двумя бронзовыми и серебряной медалями ВДНХ. А в 1973 году в бригаде Самуйлова были получены самые высокие показатели в увеличении производства и продажи государству всех видов сельскохозяйственной продукции. Указом Президиума Верховного Совета СССР И. С. Самуйлов был награждён орденом Ленина и получил звание Героя Социалистического Труда.
«Конечно, в этом заслуга, в первую очередь, всех тружеников бригады», - признаётся Иван Савельевич. Но есть и особая заслуга самого бригадира. Он научился понимать землю так, что и иному учёному впору позавидовать. В своё время столько книг прочёл, прослушал столько лекций по сельскому хозяйству, столько всего передумал... Слава мастера хлебной нивы пришла не сама по себе, а в результате многолетнего труда. Руководитель бригады сумел убедить колхозников, что и на нашей земле можно получать высокие урожаи, если делать всё по-хорошему, по-хозяйски. Люди поняли его, поверили ему, пошли за ним. Это и определило успех. Более 30 лет отработал он на этой должности.
В 1975 году И. С. Самуйлова избирают депутатом Верховного Совета БССР. Теперь он уже не только о своей бригаде заботится, но и участвует в решении масштабных вопросов по дальнейшему развитию сельскохозяйственного производства. Вносит деловые предложения на рассмотрение комиссии по сельскому хозяйству, добивается для своего колхоза новой техники.
А на селе Иван Савельевич - уважаемый, знающий человек, под началом которого - немаленькое хозяйство и коллектив работающих. Как всё успеть досмотреть? Рабочий день бригадира начинался на зорьке. Успевал объехать на лошади, обойти пешком фермы, поля, чтобы знать обо всём. К вечеру надо было принять выполненную работу. Особенно много волнений было, когда созревал хлеб. И. С. Самуйлов не мог допустить, чтобы где-то остался колосок или просыпалось на землю зерно, считал это кощунством и преступлением. Идёт по полю, а хлеба колышутся, И спелостью колосья налились. И так легко ему, свободно дышится, А сердце радуется - жатвы дождались! Хлеба на славу уродились нонче, И будет щедрым и богатым урожай, А рожь шумит, звенит ещё на зорюшке: «Ты, бригадир, скорее убирай!»
Кроме основной работы, у Ивана Савельевича всегда было много поручений и обязанностей. Он - депутат областного Совета двух созывов, районного, сельского Советов. Встречается с избирателями, выполняет их наказы. Его бригада является инициатором социалистического соревнования за достижение высоких показателей
в сельском хозяйстве.
...50 лет отработал И. С. Самуйлов в колхозе. И в 75-ть он ещё был на трудовой вахте. К его мнению и советам всегда прислушиваются молодые специалисты. И сегодня у него болит душа за общее дело.
В 2004 году Иван Савельевич отпраздновал своё 80-летие. Принимал поздравления от руководителей района, хозяйства, Совета, соседей и родных. Его юбилей отмечался как раз накануне Дня Победы, в год 60-летия освобождения Белоруссии. И хотя годы, военные испытания дают о себе знать, когда вопрос заходит о
земле, о дальнейшей судьбе деревни, хлебороб уверен, что село выдержит, поднимется с колен, и будет по-прежнему кормить страну хлебом. При встречах с детьми, молодёжью ветеран всё время говорит о том, что надо любить свою Родину, свою землю, не забывать отцовского дома, жить в мире со всеми, желать всем добра.
Он осуждает любые войны, ведь они несут горе, сиротство, смерть. А ведь сейчас в мире и так хватает природных катастроф и катаклизмов, уносящих жизни тысяч людей. И всем нам нужно прислушаться к словам этого заслуженного человека, своей жизнью не один раз доказавшего, как прекрасна, богата и щедра наша земля. И пусть благословенны будут руки хлебороба, который отстоял мир, возделал ниву и вырастил на ней зерно. Иван Савельевич сдержал клятву, данную в годы войны. За свою трудовую деятельность он вырастил столько хлеба, что его хватило бы не только ленинградцам в блокадные дни, но и всем тем, кто пережил ту страшную войну.
Ветеран проходит в поле тропкою, И хлеба ему поклоны бьют. За заботу о земле великую Честь ему в поклоне отдают...
На днях в наши дома придёт светлый и замечательный праздник - День Победы. Хочется пожелать всем ветеранам и участникам войны, очевидцам тех страшных дней - дай Бог вам всем здоровья и силы ещё на долгие годы.

президент клуба юных краеведов «Вытокі». К. Телипко
руководитель клуба «Вытокі».Е. Саламатина

Виталий Дмитриевич Морозов

...Эшелон отправлялся со станции в зыбких сумерках наступающей июньской ночи: за эти несколько часов между поздним закатом и ранней летней зарей надо было уйти от фашистской авиации.

В разнокалиберных вагонах, которые на скорую руку собрали в состав, уезжали от войны жены и дети, старики-родители партийных и советских работников Витебска и близлежащих от областного центра районов. Начальником эшелона обком партии назначил инструктора Дмитрия Васильевича Морозова.

В свои почти полста, умудренный жизненным опытом, он понимал, что борьба с захватчиками будет трудной. С немцами он встречался во время империалистической, воевать они умели. Призванный в царскую армию смышленый крестьянский паренек из деревни Хотоль Витебского уезда попал в учебную команду. После окончания ее до 1917 года командовал взводом в Кавказском стрелковом полку.

В феврале следующего года по призыву партии большевиков добровольно вступил в Красную Армию, где и стал членом ВКП(б). Окончил военно-политические курсы при политотделе 17-й стрелковой дивизии в г. Полоцке и получил назначение на должность комиссара полка.
Дрался с белополяками на Западном фронте, против Юденича - на Северо-Западном.
Демобилизовался из армии лишь в 1924-м, и то по возрасту.

По тому, как развиваются события, как быстро фашисты движутся вперед, Дмитрий Васильевич понимал: не один месяц продлится война. И болела душа за старшего сына: фронта ему, естественно, не избежать - Виталий за два дня до войны получил аттестат о среднем образовании...

На станции Ново-Сергеевка Чкаловской области, куда прибыли витебчане, отец с сыном сразу же устроились на работу. Дмитрий Васильевич - заместителем директора железнодорожного участка по политчасти, Виталий - на предприятие по выпуску медпрепаратов.
Война догнала их через зиму.

Старший Морозов был затребован штабом партизанского движения и после недолгой подготовки в мае сорок второго направлен в распоряжение Витебского подпольного обкома партии, назначен заместителем заведующего организационным отделом. В тылу врага разгорался пожар всенародной борьбы.

Задача у Дмитрия Васильевича заключалась в налаживании надежной и устойчивой связи с подпольными райкомами партии, которые к тому времени начали действовать на оккупированной Витебщине. Не раз приходилось и самому отправляться в партизанские бригады, на базе которых, как правило, располагались райкомы. Каждая такая «командировка» была сопряжена с риском для жизни... Однако орден Отечественной войны II степени и медаль «Партизану Отечественной войны» I степени, которые засияли на груди Морозова – старшего вскоре после освобождения края, говорят сами за себя.

Той же весной был призван в армию и младший Морозов. Виталий попал по разнарядке в Сорочинское зенитно-пулеметное училище, которое отлично окончил. В марте сорок третьего молодой лейтенант уже командует взводом в формирующейся 28-й зенитной артиллерийской дивизии. С мая - на фронте.

Дивизия прикрывала от авиации противника боевые порядки наших войск на Брянском, Первом и Втором Белорусских фронтах. В ее рядах двадцатилетний комвзвода Морозов участвовал в сражениях под Орлом, прошагал с боями Брянскую область, Беларусь и Польшу, Восточную Пруссию и Померанию. Награжден орденом Красной Звезды, многими медалями. Имеет пять благодарностей Верховного Главнокомандующего, в том числе за форсирование реки Друть, освобождение Волковыска и Белостока.

Отца и сына разделяли тысячи километров. Но шли регулярно письма с фронта - отцу и матери. Эти бесценные реликвии сумел сохранить Морозов – старший. Рассказывается в них о том, как жилось на войне и что чувствовали люди на фронте. О чем вспоминали и думали.
К слову, удачно сложилась у них и мирная жизнь.

После освобождения Витебщины Морозов – старший работал секретарем Лиозненского райкома партии, позже был переведен в Витебск на должность начальника областного управления «Главнефтесбыт». В этой системе доработал до пенсии, а за организаторские способности и деловую хватку получил орден «Знак почета».

Демобилизовавшись в 1947 году, Виталий Морозов пошел по стопам отца - стал партийным работником. Окончил философский факультет МГУ. В Витебском обкоме, где некоторое время работал, считался эрудированным лектором. Позже, являясь слушателем ВПШ при ЦК КПСС, окончил аспирантуру, защитился и получил ученую степень кандидата философских наук. Долгое время в Минской высшей партийной школе возглавлял кафедру философии, там же защитил докторскую, стал профессором.

В. Карпук