Перадваенныя гады

Гартаючы падшыўкі

Па старонках лёзненскай раённай газеты «Ленінскі сцяг»

18 жніўня 1931 г.
Калгас «Перадавік» Горбаўскага с/с налічвае 50 бядняцка-серадняцкіх гаспадарак... па-баявому скончыў уборку тэхнічных культур - ільну, за 6 дзён убрана 38 га. Калгас таксама адзін з першых скончыў сенаўборку, уборку азімых і своечасова прыступіў да ўборкі яравых куль¬тур... У час падрыхтоўкі і правядзення ўборачнай кампаніі арганізавана камсамольская ячэйка, якая зараз налічвае 10 асоб, гэта маладая ячэйка за кароткі час паказала сапраўдна ўдарныя тэмпы па ўборцы льну, арганізацыі і ўліку працы, увядзенню здзелыпчыны, па ўборцы льну і правідловага ўліку працы ў працаднях.
Гэтыя дасягненні ў калгасе маюцца дзякуючы правільнаму кіраўніцтву партыйнай ячэйкі і праўлення калгаса, даючы рашучы адпор кулацкім элементам, праводзячы штодзённую работу па самаачыстцы калгасу ад варожых элементаў.

11 студзеня 1932 г.
Агульны сход камсамольскай ячэйкі пры камуне «Прагрэс» Глоданскага сельсавета бярэ шэфства над Замшынскай школай, для чаго вынеслі пастанову зрабіць 2-3 суботнікі па вывазцы дроў для школы, вылучылі брыгаду камсамольцаў для ремонту памяшкання для майстэрні, вылучаны камсамольцы для штодзённай працы школы, дваровых абходаў па збору сродкаў бяднейшым вучням.
Камсамольская ячэйка бярэ поўную адказнасць за добрую пастаноўку працы школы. Выклікаем паследаваць нашаму прыкладу ўсе ячэйкі раёна.

Па даручэнню Барсукоў.

Члены калгаса «Чырвоны кастрычнік» Дабрамыслянскага сельсавета, з лозунгам «далоў белы тэрор», стварылі чырвоныя абозы з дроўмі, у ліку 50 падвод. На лятучым мітынгу калгаснікі пастанавілі ўвесь заработак унесці ў карысць палітзняволеных Польшчы і выклікаюць паследваць іх прыкладу ўсе калгасы раёна.
На іх выклік калгас «Баявік» Вунаўскага сельсавета таксама даў абяцанне вывезці 14 к. м. дроў і ўнесці сродкі ў фонд МОПР.

Кузінец.

29 сакавіка 1932 г.
На агульным сходзе жанчын - калгасніц калгаса «Апора саветаў» Лёзненскага сельсавету, разам з аднаасобнікамі, калгасніца Новікава Хрысціна... 65 год, і Лакісава Ганна, 60 год, аб'явілі сябе ўдарніцамі, першая на лепшы уход за курамі (калгас мае птушкаводчы напрамак), дру¬гая па уходу за каровамі. Акрамя гэтага, аб'явілі сябе ўдарнікамі Каралёва Малання па уходу за жывёлай, Новікаў Янка і Каралёў X. па уходу за коньмі. Агульны сход жанчын завярае партыю, што яны аддадуць усе сілы на справу сацбудаўніцтва, шырока разгорнуць па-між сабой спаборніцтва і ўдарніцтва.

Крачкоўскі.

6 лістапада 1932 г.
Перадавыя сельсаветы Крынкаўскі, Высачанскі і Кабыліцкі перавыканаўшы план адгрузкі бульбы рабочым цэнтра ў падарунак 15-год. Кастрычніцкай рэвалюцыі дадаткова арганізавалі пралетарам горада Леніна 5 вагонаў бульбы. Бульба адгружана ўдарнымі тэмпамі на працягу 2 дзён і адпраўлена: з Крынкаўскага сельсавету 2 вагоны, Высачанскага 2 вагоны і Кабыліцкага - 1 вагон.

М.

14 сакавіка 1933 г.
Камунары камуны «Прагрэс» Глодан¬скага сельсавету, у адзнаку зьлёту калгаснікаў-ударнікаў арганізавалі чырвоны абоз з лішкамі збожжа ў 2 тоны...
Камунары выклікалі на спаборніцтва калгас «Шлях да сацыялізму» (Глоданкі), а таксама заклікаюць паследваць іх прыкладу усе калгасы раёну і арганізаваць чырвоныя абозы з хлебам у гонар усебеларускага зьезду.

К-н.

5 чэрвеня 1933 г.
Камісія РК КП(б)Б на спаборніцтве з Гарадоцкім і Руднянскім раёнамі прысудзіла пераходны сьцяг РК КП(б)Б і РВК Высачанскаму с/савету (сакратар парт, ячэйкі Краўчанка, старшыня сель¬савету Новікаў), які поўнасцю выканаў план пасеву ільну і збожжавых куль¬тур.
Канчаткова пытанне аб прысуджэнні чырвонага сьцягу будзе вырашана на аснове вынікаў сяўбы за першую пяцідзёнку чэрвеня.
Ідуць у першых шэрагах барацьбітоў за пераходны чырвоны сьцяг наступныя сельсаветы: Каралеўскі, Веляшкоўскі, Асінаўскі, Унаўскі, Лёзненскі, Замшанскі, Сутоцкі.

8 чэрвеня 1933 г.
Андрэй Гарноўскі, аднаасобнік з вёскі Аляксандрава, зьяўляецца адным з перадавых аднаасобнікаў у Асінаўскім с/савеце. План па здачы сельскагаспадарчых прадуктаў, лесанарыхтовак ён заўсёды выконвае добрасумленна і ў тэрмін.
Па атрыманні ад сельсавету плану веснавой сяўбы Гарноўскі адразу ж поўнасцю засыпаў на ўсю плошчу адсартаванае насенне. На сяўбу вышаў першым 25 мая, ён перавыканаў план, пасеяўшы зернавых 1.94 га, замест 1,86, лён і бульбу засеяў па 100 % да плану.
Закончыўшы сяўбу, Гарноўскі з сваім канём пайшоў на дапамогу адстаючаму калгасу «Парыжская камуна». Прыкладу гэтага ўдарніка павінны паследаваць усе аднаасобнікі.

Гулідаў, Ліханаў.

20 лютага 1934 г.
Для ліквідацыі прарыву ў выкананні плана дровалесазагатовак і вывазак неабходна ў калгасах правільна расставіць усе сілы, скарыстоўваючы свабодныя рабочыя рукі.
Калгас «Інтэрнацыянал» Горбаўскага сельсавета недахоп мужской рабочей сілы папоўніў жаночай і лесавывазкі пачалі выконвацца шпарчэй.
Калгасніца-ударніца Лейбург Ганна паказвае бліскучыя ўзоры работы. Яна на працягу 10 дзён бесперапынна працавала на вывазцы дроў.
Лейбург як лепшая ўдарніца агульным сходам калгаснікаў прэміравана 10 рублямі.

Хацімчанка.

Сялянская доля

3 успамінаў Валянціны Іванаўны Багданавай, заслужанай калгасніцы калгаса імя Чапаева
Нарадзілася я ў 1924 г. на хутары каля в. Старыны Лёзненскага раёна. Мой бацька, Іван Пятровіч Берзін, хадзіў па наймах і арандаваў зямлю, бо сваёй не было. Батрачыў. У сям'і было чатыры дачкі, якім ён прывіў любоў да зямлі, да родных мясцін. Усе мае сестры засталіся ў калгасе. Першы, які арганізаваўся на тэрыторыі нашага населенага пункта, насіў назву «Новая веска».

У 1930 г. мой бацька добраахвотна ўступіў у калгас. Старшынямі яго былі Мачала, Дзядулеў, крыху пазней стаў Сяргей Гукалаў, дачка якога - Ліна Сяргееўна Какойчанка - жыве ў г. п. Лёзна.
Мы жылі побач з пабудовамі, дзе стварылі першыя фермы. Якая жыўнасць была? Дзве трупы кароў, авечкі, 20 свіней, коні. Мой бацька працаваў ад цямна да цямна. Маці, Марыя Міхайлаўна, карміла свіней. Я, сямігадовая дзяўчынка, дапамагала ёй.
Бацька касіў па 70 сотак жыта за дзень, маці вязала яго ў снапы і ставіла ў бабкі. А лён бралі нават месячнымі начамі. На працадні атрымлівалі зерневыя адходы, болып нічога не давалі.

На першым двары быў ток, лён сушылі і мялі ў мялцы ўручную. Бацька за дзень трапаў па 16 кілаграмаў валакна. Такога паказчыка ніхто не дасягаў у калгасе. Але гэта была вельмі цяжкая праца.

Стала я падрастаць. Цяпер страшна ўспомніць тое, колькі нягод давялося перажыць у гады дзяцінства і юнацтва. Свіней карміла, збірала траву, сама секла і г. д. Вельмі стамлялася, а як есці хацелася! Пра адзенне і размовы не вялося. Адна нейкая сукенка на кожны дзень. Помню, зіма была не марозная, вясной бацька пераворваў бульбішча, а я падбірала клубні (былі не мёрзлыя). Той пах зямлі ніколі не забыць.

Настаў 1936 год. Прыгадваю такі выпадак. У той час не дазвалялася смаліць свіней. Калгаснікі, якія трымалі іх, павінны былі лупіць скуру і здаваць на прыёмны пункт. Бацька закалоў маленькага парсючка і ноччу смаліў яго жалезкамі, нагрэтымі ў печы. Мы, дзеці, назіралі за гэтым працэсам, нам вельмі хацелася есці. Назаўтра за такі «ўчынак» судзілі яго і намерваліся даць тэрмін. Але бацька быў перадавіком у калгасе, дык далі яму шэсць месяцаў прымусовых работ.

У асабістай гаспадарцы была карова. Сена на яе не давалі. 3 кустоў выносілі траву ў мяшках, а ўвосень збіралі лісце. Разам з бацькам і маці ездзілі на конях у Лёзна, дзе збіралі гной для калгаснага поля. Ішоў час...
У 1939 г. сталі ссяляць людзей з хутароў у пасёлак. I мы пераехалі ў Старыны. У тэты час цяжка захварэў бацька. Недабудаваная хата лягла на мае плечы: мясіла гліну, столь рабіла, драла дранку, на дах надавала і разам з жанчынамі хадзіла на работу ў калгас. I працавала нароўні з імі. А было ж мне ў тую пару няпоўных пятнаццаць гадоў.

А як апраналася? Тры дні хадзіла ў Лёзна за тканінай. Толькі на трэці дзень, выстаяўшы ў чарзе, я купіла некалькі метраў матэрыі і пашыла сукенку. Яна была не зусім прыгожая, бо дрэнны быў паркаль. Гэта была першая і апошняя сукенка ў маім юнацтве, пашытая з паркалю.

А як да вайны даставалі хлеб? У Лёзна хадзілі, да дзвюх гадзін ночы стаялі ў чарзе, каб атрымаць норму - два кілаграмы. Іх дзялілі на сем частак, бо з намі жыла яшчэ бабуля. I ў Віцебск па хлеб ездзілі. Вось так мы жылі, калі перасяліліся ў вёску.
Пачалася вайна. Бацька хворы, ледзь застаўся жывы. Калгас распаўся. Быў у нас невялікі надзел зямлі, як маглі апрацоўвалі яго. Перажылі гора. Калі немцы адступілі, загадалі і нам пакінуць вёску. Мы схаваліся ў лесе.

Неўзабаве прыйшло вызваленне. У канцы сорак трэцяга пайшоў бацька на фронт, дзе і загінуў у адным з баёў. Уся наша сям'я вярнулася ў вёску, ад якой засталіся адны папялішчы. Маці хворая. Селі на голы камень. Тады пайшла працаваць на чыгунку, будавала разбураную дарогу. Два гады рабіла. Кожны дзень па 12 гадзін.

Але мяне цягнула зямля, таму вярнулася ў свае Старыны. Аднаўляла калгас «Новая веска». Па чатыры соткі ў дзень праполвала, па 80 - скошвала травы. А вечарам збіраліся жанчыны і па 6 чалавек упрагаліся ў плуг, каб засеяць свае агароды. Стравы гатавалі з крапівы і іншай травы. Што толькі ні ела...
Трэба было брацца за будаўніцтва жылля, хатку хоць бы якую паставіць. У вольны ад работы час на тачцы з лесу вазілі бярвенне. К гэтаму моманту я стала даяркай. Хлеў стаяў над рачулкай, з якой насілі ваду і паілі грамадскі статак. Корм для жывёлы нарыхтоўвалі самі. I меншай сястры пасабляла на палявых работах. Потым апрацоўвала зямлю на валах. Той, хто меў справу з гэтай цяглавай сілай, ведае, як гэта цяжка.

У 1950 г. адбылося аб'яднанне гаспадарак. Новы калгас атрымаў назву «Искра», складаўся з трох брыгад (Лёзна, Пронскае, Старыны). Кароў забралі на фермы брыгады Лёзна. Праз год я выйшла замуж за Кіма Кузьміча Багданава і пераехала жыць у райцэнтр. Жыллё было аніякае: не хата, а шпакоўнік. Ні апрануць, ні абуць няма чаго. Пара гумовых ботаў на дваіх.

Зноў я - даярка. Рабілі ўручную разам з Фёклай Пракоф'еўнай Баранковай. Тады ўзначальваў гаспадарку Дробітаў, а потым старшынёй калгаса стаў Н. П. Шырокі.
Нарадзілася першая дачка з дойкі ў радзільны дом, з радзільнага дома на дойку. Жылі бедна, хоць працавалі ўдваіх. На працадні нічрга не атрымлівалі. Тады муж рашыў пайсці на вытворчасць. Уладкаваўся грузчыкам на Панізоўскай базе, што знаходзілася ў г. п. Лёзна. За гэта майму Кіму суд даў шэсць месяцаў прымусовых работ.
Неўзабаве завіталі ў нашу хату ўчастковы міліцыянер Заўялаў і таварыш Рыжыкаў, які збіраў падаткі. За бяздзетнасць (а маёй дачцэ было два месяцы) канфіскавалі, забралі швейную машынку «Зінгер», коштам 300 рублёў. Яна дасталася ад бацькі. Я хавала яе ўсю вайну. Нашы ваенныя шылі на ей загатоўкі на боты. А ў галодны час машынка выратоўвала нас ад смерці, бо шыла людзям усё неабходнае. За гэта давалі ежу, капейку. Я прасіла і маліла пакінуць гэтую самую каштоўную маю рэч, гаварыла аб тым, што заутра прадам апошняе парася і ўнясу падатак за «бяздзетнасць». Адкуль жа быць тым грошам, калі за год і пяці капеек не атрымала. Яны нахабна забралі машынку...

Вельмі балюча ўспамінаць тыя гады. Колькі было гора і несправядлівасці. Але ж я была маладая, моцная, з дзяцінства прывучаная да цяжкай сялянскай працы. I ў глыбіні душы я заўсёды верыла ў сваё шчасце, у лепшае будучае сваёй краіны.

У 1954 г. прыбавілася сям'я: нарадзілася яшчэ дачка. Зноў працавала даяркай. Пасля смерці Сталіна знялі падаткі, жыць стала лягчэй. Калі да ўлады прыйшоў Хрушчоў, узаралі канюшыну. Узяліся вырошчваць боб і кукурузу. Памятаю, як мне, перадавой калгасніцы, далі запрашальны білет на ўрачыстае пасяджэнне, прысвечанае святу Вялікага Кастрычніка. Выступалі на сцэне артысты: мятлой змяталі з палёў канюшыну і сеялі боб. Смешна і непрыемна было ўсё гэта. Працягвалася адлучэнне людзей ад зямлі.

Мінуў год. Мы атрымалі па 6 рублёў на працадзень (60 капеек) і былі вельмі задаволеныя і шчаслівыя. Неўзабаве ў знак заахвочвання я ездзіла ў Маскву, на ВДНГ. Вярнуўшыся назад, стала працаваць свінаркай. Работы шмат. Даглядалі свіней удзвюх з Н. С. Гукалавай. Было чатыры хлявы і конь. Самі траву касілі, самі падвозілі, бульбу перабіралі, варылі, гной вёдрамі выносілі. Працавалі ў гразі і холадзе, у гуме зімой і летам... Думалася: а мы таксама людзі, мы таксама павінны жыць прыгажэй і лепш. Трэба штосьці рабіць, штосьці мяняць...

...Узраслі заработкі. Летам у час уборкі заўсёды выходзіла ў поле, брала лён. Старшынёй калгаса быў В. М. Садыкаў.

У 1963 г. ўступіла ў рады КПСС. Уступіла не дзеля прыгожага слова ці з нейкай кар'ерысцкай мэтай. Усё сваё жыццё пражыла чэсна і добрасумленна. Клопаты, бяда і радасці калгаса для мяне былі маімі радасцямі і засмучэннямі.

Ніколі не баялася сказаць праўду, патрабаваць ад сябе і іншых, узяць на сябе адказнасць. Заўсёды жыла актыўным грамадскім жыццём. На працягу дзесяці гадоў выбіралася членам раённага камітэта народнага кантролю. Мела падзякі, заахвочванні, каштоўныя падарункі. Неаднаразова была дэлегатам раённых і абласных партканферэнцый, атрымлівала прэміі, граматы.

У 1972 г. аб'ядналі калгасы «Іскра» і імя Чапаева. У апошнія гады перад пенсіяй працавала цялятніцай - свіней забралі на іншую ферму. Праз некаторы час пагоршылася здароўе. Балелі ногі так, што без мыліц не магла хадзіць. Урачы прапісалі лёгкую працу. А дзе знайсці яе ў калгасе? 3 мыліцай пад пахай я карміла і паіла сваю групу цялят, ачышчала ад гною памяшканне. I ніколі не крыўдзілася на свой лес. Калі б у той год толькі села і прыслухоўвалася да сваіх хвароб, была, мабыць, прыкавана да ложка або наогул не жыла.

Калі пайшла на заслужены адпачынак, стала на ферме вартаўніком. Прысвоілі званне «Заслужаная калгасніца». Усё сваё жыццё працавала я ў сельскай гаспадарцы, не шкадуючы сіл і часу. Але ж гэта быў мой асабісты шлях на зямлі.

Запісаў Ф. Курбацкі

!!! ВНИМАНИЕ !!!

Уважаемые предприниматели!
Размещение информации о Вашем бизнесе на сайте свидетельствует о серьезном подходе к делу, привлекает потенциальных покупателей, партнеров и инвесторов.

Обращайтесь:
E-мail: liozno@tut.by
тел: +375 33 6140240

Гартаючы падшыўкі

Сялянская доля