У пачатку лета 1800 г. вядомы рускі паэт Гаўрыла Дзяржавін па загаду цара Паўла
I наведаў Лёзненшчыну. Мэтай яго афіцыйнай паездкі было высвятленне становішча
сялян у Беларускім краі, які параўнальна нядаўна быў далучаны - пасля падзелаў
Рэчы Паспалітай - да Расіі.
За некалькі месяцаў Дзяржавін дэталёва абследаваў
становішча беднага люду, пабываў у многіх вёсках, мястэчках і гарадах
Магілёўшчыны і Віцебшчыны, у тым ліку на Лёзненшчыне. Глыбока ўразілі паэта
голад, цяжкія, амаль жабрацкія ўмовы жыцця сялян вёсак, якіяналежалі памешчыкам
Гурку і Заранеку. У Лёзне ён аддаў распараджэнне раздаць памешчыцкі хлеб сялянам.
Гурку і Заранеку было аб'яўлена, што калі яны не будуць дбаць пра сялян, то
маёнткі іх будуць рэквізаваны. Там жа ў Лёзне Дзяржавін выявіў яшчэ адзін
абуральны факт. Багатыя яўрэі незаконна трымалі вінакурны завод і спойвалі
народ, забіраючы апошнія грошы.
Пра гэтыя непарадкі ў Лёзне і меры па іх
выкараненні было паведамлена самому Паўлу I. Генерал-пракурор дакладваў пару,
што Дзяржавін апячатаў вінакурню, частку памешчыцкага хлеба загадаў даставіць у
Суражскі магістрат, а астатні - раздаць жыхарам навакольных вёсак.
Цікава, што ад наведвання Лёзненшчыны паэт меў непрыемнасці. Так, магілёўскі
памешчык Заранек, маёнткі якога былі на Лёзненшчыне, рассылаў пісьмы з просьбай
падпісаць на сенатара скаргу. Гэта была помста за раздачу памешчыцкага хлеба.
Дзяржавін ужо быў у Пецярбургу, калі на яго зноў паступіла скарга з Лёзна.
Нейкая жанчына пісала, што калі сенатар знаходзіўся там, ён збіў яе палкай, ды
так, што яна нарадзіла мёртвае дзіця. Безумоўна, гэта быў яўны паклёп. Чалавека,
які пісаў гэта пісьмо, знайшлі. I Заранек, і другі паклёпнік былі пакараны.
Аднак па просьбе Дзяржавіна іх хутка вызвалілі. Уражанні ад наведвання
Дзяржавіным Беларусі ўвасобіліся ў яго «Запісках» (1859), у якіх ён пісаў пра
нацыянальную самабытнасць беларускага народа.
СТАНОВІШЧА СЯЛЯН ЛЁЗНЕНШЧЫНЫ Ў ПАЧАТКУ 19 СТАГОДДЗЯ «З ЗАПІСАЎ... ГАУРЫЛЫ
РАМАНАВІЧА ДЗЯРЖАВША»
...Получил еще имянной указ ехать тот-час в Белоруссию и, по оказавшемуся там
великому в хлебе недостатку, сделать такие распоряжения, чтоб не умирали
обыватели с голоду. Ни денег на покупку хлеба, ни других каких пособий не дано,
а велено казенныя староства, пожалованныя владельцам на урочные годы, поверить с
их контрактами, и ежели где оные во всей силе не соблюдены, то отобрать те
имения по-прежнему в казенное ведомство. Но и собственные владельческие
крестьяне, ежели где усмотрены будут не снабденными от владельцев хлебом и
претерпевающие голод, то отобрав от них, отдать под опеку...
Державин, приехав в Белоруссию, самолично дознал великий недостаток у поселян в
хлебе или, лучше, самый сильный голод, что питались почти все пареною травою, с
пересыпкою самым малым количеством муки или круп. В отвращение чего, разведав у
кого богатых владельцев в запасных магазинах есть хлеб,
на основании (указа) Петра Великаго 1722 года, (велел) взять заимообразно и
раздать бедным, с тем чтоб, при приближающейся жатве, немедленно такое же
количество возвратить тем, у кого что взято. А между (тем), проезжая деревни г.
Огинскаго, под Витебском находящияся, зашел в избы крестьянския, и увидев, что
они едят пареную траву и так тощи и бледны, как мертвые, призвал прикащика и
спросил, для чего крестьяне доведены до такого жалостнаго состояния, что им не
ссужают хлеба. Он, вместо ответа, показал мне повеление господина, в котором
повелевалось непременно с них собрать, вместо подвод в Ригу, всякий год
посылаемых, по два рубли серебром. «Вот», сказал при том, «ежели бы и нашлись у
кого какие денжонки на покупку пропитания, то исполнить должны сию господскую
повинность». Усмотря таковое немилосердное сдирство, послал тотчас в губернское
правление предложение, приказал сию деревню графа Огинскаго взять в опеку по
силе даннаго ему имяннаго повеления. Услыша таковую строгость, дворянство
возбудилось от дремучки или, лучше сказать, от жестокаго равнодушия к
человечеству: употребило все способы к прокормлению крестьян, достав хлеб от
соседственных губерний. Также сведав, что жиды из своего корыстолюбия, выманивая
у крестьян хлеб попойками, обращают оный паки в вино и тем оголожают, приказал
винокуренные заводы их в деревне Лёзне запретить, и прочия сделал распоряжения,
сберегающия и пособляющия к промыслу хлеба. А как было уже это в исходе июня, и
чрез два месяца поспевала жатва, то, разными способами пробавившись до оной,
пресек голод. В течение сего времени, разъезжая по губернии, дал приказание
капитан-исправникам и поветовым маршалам пересвидетельствовать все казенныя
староства и поверить их с контрактами; относительно ж крестьянскаго имущества,
угодий, скота и пашенной земли, не оставались ли оныя у вас (у них?) против того
количества, в каковом приняты из казны в частное содержание; а чтобы они сие
сделали без всякаго подлога с наилучшею верностью, то обещал репорты их и
ведомости лично сам в селениях поверить с натурою, что он по некоторым важным
староствам и учинил действительно, а тем самым привёл в такой страх
предводителей, исправников, прикащиков и самых поселян, что никто не смел ничего
солгать. Так же, во время сего объезда своего, собрал сведения от
благоразумнейших обывателей, от Иезуитской академии, всех присутственных мест,
дворянства и купечества и самых казаков, относительно образа жизни жидов, их
промыслов, обманов и всех ухищрений и уловок, коими они уловляют и оголожают
глупых и бедных поселян, и какими средствами можно оборонить от них несмысленную
чернь, а им доставить честное и не зазорное пропитание, водворя их в собственные
свои города и селения, учинить полезными гражданами; равным образом, как
поправить в Белоруссии хлебопашество, которое весьма небрежно отправляется. Все
таковые сведения, как об арендах, так и Евреях, велел себе доставить к 1-му
сентябрю в Витебск, куды к сему времени приехав, сочинил о Евреях обстоятельное
мнение, основанное на ссылках исторических, общежительских сведениях и
канцелярских актах, а об арендах - табель, из которой ясно видно, в каждом
старостве какое число душ, земли, угодий, скота и прочаго имущества было принято
арендаторами из казны и действительно существует...
Случилась также и неприятность: дворянство, за то, что велел он им кормить своих
крестьян и наложил на имение Огинскаго опеку, сделало комплот, или стачку, и
послало на Державина оклеветание к Императору; но согласительныя их письма
переловлены и доставлены в Петербург. Император по пылкому своему нраву подумал,
что замышляют на него бунт, приказал было... военным начальникам, находящимся с
полками в Полоцке, действовать на них военною рукою, но Державин представлениями
своими его успокоил. Губернский только предводитель статский советник Зарянко
сослан был в ссылку в Тобольск; но едва туды доехал, то был освобожден по
ходатайству Державина при вступлении на престол Императора Александра.
Друкуецца па кн.: Державин Г. Р. Избранная проза. М., 1984.
С. 188—190.
|
!!! ВНИМАНИЕ
!!! |
| |
|
Уважаемые предприниматели!
Размещение информации о Вашем бизнесе на сайте свидетельствует о серьезном подходе к делу, привлекает потенциальных покупателей,
партнеров и инвесторов. |
|
 Обращайтесь:
E-мail: liozno@tut.by
тел: +375 33 6140240 |
|
Гісторыя у дакументах
XVIII век
В мае месяце 1838 г. в Могилевском уезде крестьяне помещика
Плохоцкого оказали неповиновение своему владельцу. Причиною сему было, что
Плохоцкий по покупке их от помещика Чорбы перевел 50 человек из Оршанского и
Бабиновицкого уездов в Могилевский для копания смолы. К прекращению этого
беспорядка назначено было временное отделение могилевского Земского суда и
военный уездный начальник 1 округа подполковник Труневский и по сему
распоряжению крестьяне приведены в повиновение, а виновные преданы суждению.
Потом в ноябре месяце крестьяне того же помещика, состоящие в Бабиновицком
уезде, вновь сделали неповиновение своему владельцу потому, что из имения их
посылались крестьяне для работ в имение помещика их, состоящее в Могилевском
уезде. Крестьяне сии приведены в повиновение временным отделением бабиновицкого
Земского суда и военным уездным начальником III округа, полковником Трухачевым,
виновные же преданы суду...
Дакументы і матэрыялы па гісторыі Беларусь. Мн., 1940. Т. 2.
С. 177.
СА СПРАВАЗДАЧЫ БАБІНАВІЦКАГА ГАРАДНІЧАГА ГУБЕРНАТАРУ АБ СТАНЕ
г. БАБІНАВІЧЫ Ў 1841 г.
Город Бабиновичи находится при озере и трех мелких ручьях. В нем
деревянных мостов - 3, улиц немощеных - 4, садов личных - 4, огородов - 142,
пустопорожних мест, предназначенных для строительства домов - 115, кладбищ - 2.
Город разделен на 51 обывательский квартал, на просторе 105 кв. саженей, 29 из
них [кварталов] заселены, остальные подлежат заселению. В городе насчитывается 2
церкви, 1 кирпичная каплица, 3 еврейских синагоги, 7 торговых лавок, 10 пивных
домов, а всех домов 176.
В Бабиновичах: дворян 66, духовенства 11, почетных граждан 4, купцов 11,
мещан-христиан 627, разночинцев 114, отставных солдат с семьями 666, дворовых
людей 42, находящихся в бессрочном отпуске 5 человек.
На питание жителей на протяжение 1841 года было употреблено 463 пуда мяса, 450
ведер водки, 500 возов дров. На каждого человека в год приходится 3 кг мяса.
Население города обслуживает 4 портных, 2 сапожника, 2 кузнеца и 1 часовый
мастер.
Весь доход за 1841 год составил: 723 рубля 82 копейки, основной доход за 1841
год составил 723 рубля 82 копейки, основной источник дохода пивной откуп,
который составил 549 руб. 66 коп. На содержание городской ратуши и городничего
правления за год израсходовано 523 руб. 28 коп.
Фабрик, заводов, школ и больниц нет.
В 1841 году в Бабиновичах проживало 1179 жителей, в том числе мужчин 540, женщин
639.
ДА Віцебскай вобласці, ф. 476, воп. 1, спр. 241, л. 9.
ПАВЕДАМЛЕННЕ МАЙСТРА МАСЮКОВА АБ ПАПЯРОВАЙ ПРЫГОННАЙ
МАНУФАКТУРЫ ГЕНЕРАЛА ГУРКІ Ў ФАЛЬВАРКУ ВЫСОКАЕ АРШАНСКАГА ПАВЕТА МАГІЛЁЎСКАЙ
ГУБЕРНІ
1850 г.
Бумаги нижнего сорта продается стопа по 1 р. 30 к. сер., а самой
лучшей стопа по 3 р. сер. Выделывается на 5 чанах в год 16.000 стоп, на сумму
25.200 руб.
О мастеровых. На фабрике имеются чугунные машины, медная и деревянная посуда.
Мастер из русских вольный 1, вольнонаемных русских 3 чел., чернорабочих
крепостных своих мужеска пола 140 челов., крепостных женска пола 120, всего 264
челов.
Особые сведения. На бумажной фабрике употребляется материала в год: тряпья
15.000 пуд. на сумму 9.500 руб., масла купоросного 500 пудов на 750 руб.,
марганца 250 пуд. на сумму 900 руб., соли 250 пуд. на сумму 212 руб., клею 600
пуд. на сумму 1500 руб., квасцов 350 пудов на сумму 700 руб. сер. Все
вышеописанные материалы покупаются в разных губерниях, а более в Московской и
Калужской. Продается бумага в разных местах, в год на 25.200 рублей, а
преимущественно сбыт оной в Ригу и по разным ярмаркам.
2) Улучшений на фабрике в течение сего года никаких не учинено.
3) Особых изобретений никаких не сделано. Фабрика помещается в деревянных и
каменных строениях. Машины действуют силою воды.
Мастер калужский мещанин Петр Осипов Масюков.
Документы і матэрыялы па гісторыі Беларуси Мн., 1940. Т. 2. С. 282.
(Рамейка-Гурка)
Рускі генерал-фельдмаршал (1894). Нарадзіўся 28 ліпеня 1828 г.
на Лёзненшчыне, якая ўваходзіла тады ў Магілёўскую губерню. 3 беларускага
дваранскага роду Рамейкаў-Гуркаў. Удзельнік Крымскай вайны 1853-56 гг. Скончыў
Пажаскі корпус (1846). Вызначыўся ў руска-турэцкай вайне 1877-78 гг. На чале
рускіх і балгарскіх войск вызваляў г. Тырнава, захапіў турэцкія ўмацаванні Горны
Дубняк і Тэліш, акружыў Плеўну.
У снежні 1877 г. на чале 70-тысячнага атрада рускіх войск
пераадолеў Балканы, авалодаў Сафіяй і разбіў турэцкія войскі каля Ташкісена,
Філіпопаля, авалодаў Адрыянопалем. «У складзе перадавога атрада I. У. Гуркі
паспяхова дзейнічалі, дэманструючы высокія маральныя і баявыя якасці, балгарскія
апалчэнцы. Адзначаючы іх выключную стойкасць і вайсковае майстэрства ў баях каля
Ескі-Загры, ён у загадзе па войсках пісаў: «Гэта была першая справа, у якой вы
змагаліся з ворагам, і ў гэтай справе вы адразу паказалі сябе такімі героямі,
што ўся руская армія можа ганарыцца вамі... Вы ядро будучай балгарскай арміі.
Пройдуць гады, і гэтая будучая балгарская армія з гонарам скажа: «Мы - нашчадкі
слаўных абаронцаў Ескі-Загры»...
У снежні 1877 г. войскі генерала I. У. Гуркі ў трыццаціградусны
мароз здзейснілі бяспрыкладны переход цераз цяжкадаступны Чур'якскі перавал і 23
снежня (4 студзеня) 1878 г. авалодалі Сафіяй. «Пройдуць гады, і нашы нашчадкі,
наведваючы гэтыя горы, скажуць з гонарам і ўрачыстасцю: - «Тут прайшлі рускія
войскі і ўваскрэсілі славу сувораўскіх і румянцаўскіх цуда-волатаў» - заявіў
Гурка, звяртаючыся да салдат і афіцэраў»
(М е л ь ц е р Д. Б. Белоруссия и Болгария: Дружба вечная,
нерушимая. Мн., 1981. С. 54, 57).
Пасля вайны I. У. Гурка памочнік галоўнакамандуючага войскамі
гвардыі і Санкт-Пецярбургскай ваеннай акругі, часовы генерал-губернатар
Пецярбурга, Адэсы і камандуючы войскамі Адэскай ваеннай акругі. У 1883-94 гг.
генерал-губернатар Прывіслінскага краю і Варшавы і камандуючы войскамі
Варшаўскай ваеннай акругі. Член Дзяржаўнага Савета. На заходняй рускай граніцы
стварыў умацаваныя раёны і стратэгічныя дарогі.
3 1894 г. ў адстаўцы. Памёр 28 студзеня 1901 г.
Лёзненскі край стаў на многія гады месцам жыцця і дзейнасці
Аляксандра Феліксавіча Рыпінскага, беларускага і польскага паэта, фалькларыста.
Нарадзіўся ён каля 1811 г. ў в. Кукавячына Віцебскага раёна ў шляхецкай сям'і.
Бацька яго быў мясцовым старастам. Пасля сканчэння Віцебскай гімназіі А. Ф.
Рыпінскі вучыўся ў Дынабургу (сучасны г. Даўгаўпілс, Латвія), у школе
прапаршчыкаў. У Дынабургу пазнаёміўся і пасябраваў з паэтам-дзекабрыстам В.
Кюхельбекерам, які зрабіў вялікі ўплыў на маладога падхарунжага - пачынаючага
паэта.
Нацыянальна-вызваленчае паўстанне 1830-31 гг. у Полыпчы, на
Беларусі і ў Літве А. Рыпінскі прыняў прыхільна. Ён уступіў у паўстанцкі атрад
генерала Антона Гелгуда, які вёў баі на Віцебшчыне. Рыпінскі камандаваў ротай
пяхоты, потым падраздзяленнем артылерыстаў. У адным з баёў ён згубіў ранец з
запісамі беларускіх народных песень, якія былі зроблены на Віцебшчыне. У будучым
гэта ўскладніла работу над кнігай «Беларусь», калі Рыпінскаму па памяці
прыйшлося ўзнаўляць радок за радком песні роднага краю.
Пасля паражэння паўстання А. Рыпінскі з арміяй Гелгуда перайшоў
прускую граніцу, потым перабраўся ў Францыю. Спачатку жыў у Авіньёне, потым у
Парыжы, дзе зблізіўся з Адамам Міцкевічам.
У Польскім літаратурным таварыстве ў Парыжы А. Рыпінскі чытаў
лекцыі па беларускай этнаграфіі і фальклору. У даследаванні «Беларусь» (Парыж,
1840) ён першы зрабіў усебаковы агляд беларускага фальклору, апублікаваў
шматлікія аўтэнтычныя тэксты.
У Парыжы А. Рыпінскі захапіўся фотасправай, якой працягваў
займацца і пасля переезду ў 1846 г. ў Лондан. Тут ён заснаваў вольную друкарню і
адзін з першых у свеце стаў пераводзіць фотаздымкі на літаграфію, якія змяшчаў у
сваіх кнігах. А. Рыпінскі быў і мастаком-графікам, аўтарам розных сюжэтных
малюнкаў.
У лонданскай друкарні ён выдаў зборнікі сваіх польскіх вершаў з
уласнымі ілюстрацыямі («Прарок», 1851, «Паэзія», 1853, «Сяржант-філосаф...»,
1854) і беларускую рамантычную баладу «Нячысцік» (1853).
У кастрычніку 1852 г. А. Рыпінскі пачаў выпускаць центральны
орган Польскага дэмакратычнага таварыства - перыядычнае выданне «Дэмакрата
польскі» («Demokrata Polskі»), у якім паэт друкаваў пераклады з англійскай мовы.
Пасля царскай амністыі 1856 г. ўдзельнікам паўстання 1830-31 гг. А. Ф. Рыпінскі
вырашыў вярнуцца на радзіму.
У 1857 г. ён прадаў сваю лонданскую друкарню і накіраваўся ў
Парыж, дзе затрымаўся да 1859 г., калі расійскія ўлады канчаткова вырашылі яго
пытанне.
У 1859 г. Рыпінскі прыехаў у Віцебск, а потым пасяліўся ў доме свайго роднага
брата, адстаўнога штабс-капітана, героя Крымскай вайны Віктара Феліксавіча
Рыпінскага ў маёнтку Кукавячына. Паліцэйскі нагляд за А. Рыпінскім не быў зняты,
ён па-ранейшаму быў пазбаўлены ўсіх чыноў і званняў як палітэмігрант.
Неўзабаве А. Рыпінскі зблізіўся з беларускім пісьменнікам-дэмакратам А. I.
Вярыгам-Дарэўскім, які жыў непадалёку ў в. Стайкі.
У 1858-63 гг. Вярыга-Дарэўскі вёў «Альбом» - унікальны помнік
беларускай культуры. У ім пакінулі свае вершы і запісы В. Дунін-Марцінкевіч, У.
Сыракомля, В. Каратынскі, А. Кіркор, Я. Вуль, а таксама А. Рыпінскі:
Ты ж сам, суседзька, захацеў, Што б і я табе запеў, Ну я табе пяю - Прымі
песеньку маю!..
Творчая дружба двух паэтаў працягвалася нядоўга. А. I. Вярыгу-Дарэўскага заўдзел
у паўстанні 1863-64 гг. саслалі ў Сібір, дзе ён і памёр.
Пасля задушэння паўстання 1863-64 гг. А. Рыпінскі пераехаў у
маёнтак Страганы (цяпер в. Страганы ў Кавалёўскім с/с Лёзненскага раёна), дзе
жылі яго родзічы. Валодала маёнткам Ксаверыя Аляксандраўна Рыпінская, якая
набыла яго ва ўдавы апальнага беларускага паэта Тадэвуша Лады-Заблоцкага - Ганны
Іванаўны Заблоцкай. Гаспадарка была стратная і не накрывала расходы на яе
ўтрыманне. Аддаленыя ад бойкіх дарог і гарадоў ціхія Страганы не сталі для А. Ф.
Рыпінскага месцам бяздзейнасці.
Тут ён працягваў літаратурную працу, бываў на кірмашах у мястэчку Янавічы, у
Віцебску, наведваў бліжэйшыя вёскі Кавалі, Глоданкі, Веляшковічы, Пнёва - збіраў
беларускі фальклор, запісваў паданні і легенды пра мясцовыя курганы, гарадзішчы
і іншыя помнікі старажытнасці. Ён наладзіў сувязі з тымі, хто мог бы яму
дапамагчы ў зборы матэрыялаў для сістэматызацыі дагэтуль нікім не распрацаванага
беларускага літаратуразнаўства. Яго гасцямі былі родны брат Арцёма
Вярыгі-Дарэўскага - Сымон, які пісаў працы па гісторыі Беларусі.
У Страганы ішлі пісьмы ад польскага пісьменніка і публіцыста
Адама Плуга, беларускага археолага, этнографа і краязнаўца, аднаго з
заснавальнікаў беларускай навуковай археалогіі Яўстафія Тышкевіча, беларускага і
польскага пісьменніка і журналіста Вінцэся Каратынскага, беларускага публіцыста,
літаратуразнаўца, грамадскага дзеяча Уладзіміра Спасовіча, беларускага археолага,
краязнаўца і фатографа Міхаіла Кусцінскага. Асабліва актыўна пісаў Рыпінскаму
беларускі этнограф, гісторык, эканаміст і пісьменнік Аляксандр Ельскі.
У Страганах школьны таварыш Зянон Харошча прачытаў А. Рыпінскаму
на памяць «Энеіду навыварат». Ад шляхціца Юрэвіча Рыпінскі запісаў звесткі пра
Ігната Манькоўскага, якому некаторыя даследчыкі прыпісваюць аўтарства «Энеіды
навыварат», у руках Рыпінскага быў і славуты «Альбом» А. Вярыгі-Дарэускага, ён
цікавіўся ўсімі новымі імёнамі беларускіх літаратараў. Гэта давала яму
магчымасць напісаць «Гісторыю беларускай літаратуры». У пісьме Адаму Плугу ў
1883 г. А. Рыпінскі паведамляў, што збірае звесткі бібліяграфічнага характару
пра дзеячаў літаратуры - ураджэнцаў беларускай зямлі, і прыкладаў спіс з
прозвішчамі 55 пісьменнікаў. Зразумела, гэта быў пачатак, і А. Рыпінскі наракаў:
«Некаторыя з іх з вялікай цяжкасцю прыходзілася мне адкопваць». 3 тых жа
Страганоў пісаў А. Плугу: «Скляпаў ужо з болыпага біяграфіі Баршчэўскага,
Князьніна, Лускіны Юзафа, Рысінскага Францішка, Шыдлоўскага Ігната і Заблоцкага
Тадэвуша, а колькі ж гэта яшчэ (не дачакаліся) ні слова». На жаль, рукапіс "Гісторыі
беларускай літаратуры" Аляксандра Рыпінскага згублены.
Вясной 1982 г. аўтар гэтай публікацыі з дапамогай адміністрацыі
калгаса імя Данукалава П. П. Казлова і Л. I. Грынкіна правёў экспедыцыю ў
Страганы, каб сабраць звесткі пра жыццё Аляксандра Рыпінскага. У гутарках са
старажыламі Кавалёў і Страганоў удалося выявіць, што яшчэ ў 1920-я гады жыла
Ксаверыя Аляксандраўна Рыпінская, яна працавала рахункаводам у калгасе.
Пасля яе смерці бібліятэка і асабісты архіў А. Рыпінскага
засталіся без гаспадара і былі расцягнуты па хатах, многае было знішчана. На
месцы, дзе стаяў дом, засталіся толькі сляды падмурка. Ёсць звесткі, што
Аляксандр Рыпінскі пражыў доўгі век і памёр каля 1900 года. Іншыя крыніцы
сцвярджаюць, што яго смерць наступіла не раней 1886 г. У «Слоўніку геаграфічным
каралеўства Польскага» (т. 11, 1890) упамінаюцца: «Страганы як уладанне
Віцебскай губерні, дзе жыў Аляксандр Рыпінскі, аўтар даследавання «Беларусь»
(1840)».
Відавочна, што ў момант напісання артыкула пра Страганы А. Ф.
Рыпінскага ў жывых ужо не было. Значыць, ён памёр не раней 1886 г., але і не
пазней 1890 г. На жаль, не ўдалося ўстанавіць, дзе ён пахаваны. Страганы ж
астануцца назаўжды памятнай мясцінай беларускай культурней спадчыны.
Генадзь Каханоўскі.
3 Віцебшчынай непарыўна звязана імя прагрэсіўнага паэта і дзеяча
Тадэвуша Гілярыевіча Лады-Заблоцкага, ураджэнца в. Лугінавічы цяперашняга
Сенненскага р-на. Імя яго ў свой час было даволі папулярным. Пры вывучэнні ў
архіве матэрыялаў жыцця А. Рыпінскага стаў вядомы факт куплі К. А. Рыпінскай
фальварка Страганы, што на Лёзненшчыне, ва удавы апальнага паэта Ганны Іванаўны
Заблоцкай. Гэта падказвае нам, што паэт, хутчэй за ўсё, там бываў, а значыць,
мае пэўнае дачыненне і да духоўнай культуры Лёзненшчыны. Не выключана, што ў
Страганы ішлі ад яго пісьмы з каўказскай ссылкі.
Тадэвуш Гілярыевіч Лада-Заблоцкі - паэт. Пісаў на польскай,
рускай, ёсць меркаванне, што і на беларускай мовах. Нарадзіўся 27.8.1811 г. ў в.
Лугінавічы Сенненскага р-на ў сям'і збяднелага шляхціца. Скончыў Віцебскую
гімназію і ў 1831 г. паступіў на славянскае аддзяленне Маскоўскага універсітэта.
Тут юнак заснаваў тайнае студэнцкае таварыства. Т. Лада-Заблоцкі быў блізка
знаёмы з В. Р. Бялінскім, а таксама з прагрэсіўным педагогам і пісьменнікам Б.
М. Чысцяковым. Дружба з В. Р. Бялінскім і ўплыў апошняга на фарміраванне
грамадска-палітычных поглядаў і літаратурных густаў паэта мела вырашальнае
значэнне. А. I. Герцэн вучыўся разам з Лада-Заблоцкім і ўспамінаў праяго
зцеплынёй: «Прысланы на казённы кошт не па сваёй волі, яго прызначылі ў наш
курс; мы пазнаёміліся з ім; ён паводзіў сябе сціпла і самотна; ніколі мы не чулі
ад яго ніводнага рэзкага слова, але ніколі не чулі і ніводнага слабага. Аднойчы
раніцай яго не было на лекцыях, назаўтра таксама няма.
Мы пачалі распытваць; казённакоштныя студэнты сказалі нам па
сакрэту, што за ім прыходзілі ноччу, што яго паклікалі ў праўленне [універсітэта],
потым з'явіліся нейкія людзі па яго паперы і рэчы і не дазвалялі пра гэта
гаварыць. Так і скончылася, мы ніколі не чулі нічога пра лёс гэтага няшчаснага
маладога чалавека». Такім чынам, у 1833 г. Т. Лада-Заблоцкі быў выключены з
універсітэта за нелегальную дзейнасць і распаўсюджванне
патрыятычна-дэмакратычных вершаў, у 1834 г. арыштаваны. У 1837 г. сасланы ў
Таганрог, з 1838 г. на Каўказе. Там ён пазнаёміўся з грузінскімі пісьменнікамі
Н. Бараташвілі і М. Туманашвілі, азербайджанскім асветнікам і паэтам А.
Бакіханавым. Перакладаў на польскую, французскую, рускую мовы. У сваіх творах
апяваў прыгажосць роднай Беларусі, Віцебшчыны, выкарыстоўваў запісаны беларускі
фальклор, у алегарычнай форме заклікаў да барацьбы з самаўладдзем. Любоўю да
радзімы прасякнуты яго паэма «Ваколіцы Віцебска», вершы «Да Дзвіны», «Да Лучосы»,
«Даўжанскае возера» і інш. У 1845 г. з дапамогай сяброў выдаў свой зборнік «Паэзія».
Памёр у 1847 г.
Г. А. Каханоўскі.
|
