3 успамінаў партызан

     3 успамінаў Ф. К. Калінушкіна.

     I страты, і перамогі

     О чем молчит Хотемлянский лес

     Пастка

     Гарачы май сорак трэцяга

     Першая аперацыя

     Цаною жыцця

    Падрыўнік-разведчык

     Высачанскія медыкі

     Подзвіг Ганны Мамонавай

     Партызанскія сем'і

Шырыліся нашы рады

3 успамінаў А. Ц. Шчарбакова

Апанас Цімафеевіч Шчарбакоў нарадзіўся 10.1.1903 г. ў в. Чарняты Віцебскага раёна. Адзін з кіраўнікоў партызанскага руху ў Віцебскай вобласці. 3 сялян. Член КПСС з 1931 г. 3 1925 г. на культурна асветніцкай і гаспадарчай рабоце. У партызанах са студзеня 1942 г.: камісар атрада, з мая 1942 г. камісар брыгады імя А. Ф. Данукалава, у маі - жніўні 1943 г.- Лёзненскай брыгады. Адначасова ў ліпені 1942 - жніўні 1943 г. быў сакратаром Лёзненскага падпольнага РК КП(б)Б. Пасля вызвалення з кастрычніка 1943 г. сакратар Лёзненскага РК КП(б)Б. У 1945-57 гг. на гаспадарчай рабоце ў Віцебскан вобласці. Узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга, медалямі. Памёр А. Ц. Шчарбакоў 30.1.1967 г. ў Віцебску.
Напярэдадні вайны я цяжка захварэў, аднак, наколькі хапала сіл, працягваў працаваць. А калі грымнула вайна, разам з сям'ёй пераехаў у в. Манулкі Лёзненскага раёна, дзе жыў мой банька Днём па вёсцы шнырылі акупанты, вы шуквалі камуністаў. Таму, перамагаючы хваробу, на дзень ішоў у лес, а ноччу вяртаўся дамоў. I вось аднойчы зусім выпадкова сустрэў у лесе свайго даўняга сябра Якава Адамавіча Букаіна, былога ўпаўнаважанага Наркамата нарыхтовак па Суражскім раёне. Мы моцна абняліся. Удваіх ужо можна было пачынаць надрыхтоўку да барацьбы. Праз нейкі час пазнаёміліся з былым палітработнікам Вагданавым і неўзабаве сабралі ўсіх камуністаў вёскі і правялі сход. На ім прысутнічалі П. I. Міроненка, Я. Д. Букаін, Багданаў, А. Б. Лук'яненка. I. М. Шульчанка, Да. Г. Плишко, А. Р. Малахоўскі. Мине выбралі сакратаром парт арганізацыі. Тут жа вырашылі неадкладна прыступіць да збору зброі і боепрыпасаў, падбору людзей у партызанскі атрад. Камандзірам будучага атрада назначылі А. Р. Малахоўскага, які скончыў ваенную школу і добра ведаў мясцовасць і людзей. Сустракаліся тайна ў в. Юдзіна Каралёўскага сельсавета ў доме былога чыгуначніка, майго школьнага сябра П. В. Герасімовіча. Праз яго ўстанавілі сувязь з бургамістрам Каралёўскай валасной управы Яўгенам Катовічам, які па нашай просьбе падбіраў дли службы ў паліцыі надзейных людзей. Праз іх мы збіралі розныя разведвальныя даныя.
У лютым 1942 г. ў Лёзненскі раён прыбыла група армейскіх разведчыкаў на чале з Паўлам Васілевічам Буткевічам. У групу ўваходзілі радыст Віктар Барадзін, а таксама Пётр Насыр і Валянціна Нярэціна. Мы хутка ўстанавілі з імі сувизь. Віктара Барадзіна з рацыяй размясцілі на гарышчы хаты майго дваюраднага брата Антона Шчарбакова, астатніх таксама ў надзейных людзей. Вясной 1942 г. нам удалося звязацца з атрадам А. Ф. Данукалава, які ў той час знаходзіўся на тэрыторыі Смаленскай вобласці, непадалёку ад нашага раёна. У час сустрэчы и расказаў Аляксею Фёдаравічу пра нашу падпольную групу, якая ў любы час гатова выйсці ў лес. А. Ф. Данукалаў выслухаў мяне ўважліва і сказаў: «Давайце змагацца разам». Я адразу ж напісаў пісьмо, у якім паведаміў Я. А. Букаіну і А. Р. Малахоўскаму пра дамоўленасць з партызанскім камандзірам. Маё пісьмо таварышы сустрэлі з энтузіязмам. Літаральна за некалькі дзён былі створаны дзвеяпартызанскія групы колькасцю 20 чалавек на чале з В. Ю. Дзячэнкам і А. Р. Малахоўскім. Са зброий дапамог Яўген Катовіч - ён запатрабаваў у немцаў вінтоўкі для узбраення паступіўшых накслужбу «паліцэйскіх». Акрамя таго, затрымаў адпраўку масла з малочнага пункта. Пры разгроме Каралёускай валасной управы партызаны забралі падрыхтаваныя ім зброю і харчы (пазней былы бургамістр узначаліў конную разведку ў брыгадзе «Аляксея»).
Пра нашу дзейнасць стала вядома гітлераўцам 4 красавіка яны наляцелі на Манулкі. У гэты час и быў у Я. А. Букаіна, і калі б не радыст Віктар Барадзін, невядома, што сталася б з намі. Ён напрасткі ляцеў па гурбах снегу амаль басанож, каб папярэдзіць нас. Мы паспелі збегчы. Аднак, не знайшоўшы нас, заложнікамі забралі майго бацьку і яшчэ аднаго аднавяскоўца. Дамоў яны больш не вярнуліся. Пазней закатавалі і маю жонку разам з параненымі партызанамі, загінуў і сын Гера. Мы ж уліліся у атрад А. Ф. Данукалава. У пачатку красавіка 1942 г. камандаванне атрада ўстанавіла сувязь з Віцебскім падпольным абкомам партыі. Да нас прыбыў у атрад інструктар абкома Трафім Васілевіч Паўлоўскі, пры яго ўдзеле ў атрадзе былі створаны партыйная і камсамольская арганізацыі. На агульным сходзе камуністы выбрал і мяне сакратаром. А 21 чэрвеня 1942 г. быў зацверджаны склад Лёзненскага падпольнага райкома партыі. Яшчэ у пачатку вайны Віцебскі абком камсамола і Лёзненскі райком партыі пакінулі на падпольнай рабоце сакратаром райкома камсамола Тамару Дубоўка і сто камсамольцаў. 3 жніўня 1941 г. падпольны райком камсамола ўжо пачаў дзейнічаць, а ў ліпені 1942 г. яго склад напоўніўся новымі членамі. Росту партыйных радоў мы надавалі асаблівую ўвагу. У 1942 г. падпольны райком партыі прыняў 54 лепшых партызан кандыдатамі ў члены ВКП(б). Такім чынам, летам сорак другога завяршылася арганізацыйнае афармленне кіруючых партыйных органаў у раёне. Гэта надало новыя сілы ў барацьбе з акупантамі.
Поспех баявых дзеянняў партызан залежаў ад правільных узаемаадносін з мясцовым насельніцтвам. Яны рабілі для нас тое, без чаго ў лясных гушчарах нам, адарваным ад свету, немагчыма было праіснаваць і кароткі час. Рызыкуючы ўласным жыццём і жыццём сваіх блізкіх, яны збіралі і ўдакладнялі розныя разведвальныя данныя. распаўсюджвалі літаратуру, папярэджвалі пра небяспеку, кармілі і адзявалі нас. Помню Аляксея Аляксандравіча Ксяндзова з в. Заверына, які па заданию райкома доўгі час працаваў старастам вёскі. У маі 1943 г., напярэдадні перадыслакацыі партызан, калі ў адным з баёў быў цяжка паранены камандзір атрада М. I. Шарснёў, яго пакінулі ў Ксяндзова. У складанейшай абстаноўцы, калі кругом лютавалі фашысты ў час карнай аперацыі, ён лячыў камандзіра да поўнага яго выздараўлення.
Вострай зброяй у барацьбе з ворагам была раённая газета «Ленінскі сцяг», якую рэдагаваў Сяргей Аляксандравіч Свірыдаў. Опечатку газету пісалі ад рукі, а ў студзені 1943 г. мы атрымалі партатыўную друкарню. 3 дапамогай сувязных, агітатараў нумары газет распаўсюджвалі ў самых аддаленых вёсках, паліцэйскіх гарніэонах і нават у Віцебску.
У пачатку мая 1943 г. ў размяшчэнне нашай брыгады прыехаў другі сакратар Віцебскага падпольнага абкома партыі Я. I. Жылянін. Пры яго ўдзеле са складу брыгады «Аляксея» былі вылучаны атрады «Граза», імя В. I. Чапаева, «Буравеснік» і створана Лёзненская партизанская брыгада, куды мяне перавялі камісарам. У жніўні 1943 г. па стану здароўя быў адазваны ў савецкі тыл. А пасля поўнага вызвалення Лёзна 10 кастрычніка 1943 г. я прыступіў да работы сакратаром ужо легальнага райкома партыі.

3 успамінаў Ф. К. Калінушкіна.

Жыхара в. Рудня, былога камісара партызанскага атрада брыгады «Вішнева».

У маі 1942 г. паводле рашэння Цэнтральнага штаба партызанскага руху пры 17-й брыгадзе была створана група асобага прызначэння з 12 чалавек. Узначальваў яе П. Т. Вішнеў. Патрэбна было перабрацца ў новы раён дзеяння, стварыць партызанскі атрад, а пры магчымасці і брыгаду.

Раён Лёзна - Рудня, куды мы трымалі кірунак, меў у той час вялікае значэнне для камандавання Калінінскага фронту. Тут нраходзілі варожыя камунікацыі - чыгунка, шаша і гасцінцы, па якіх гітлераўцы гналі кожны дзень на ўсход эшалоны і аўтамабілі з баявой тэхнікай і жывой сілай. Гэта быў не проста тыл праціўніка, а прыфрантавы тыл, дзе знаходзіліся часці рэгулярнай гітлераўскай арміі групы «Цэнтр».

Мы прабіраліся да хутара, дзе жыў са сваёй сям'ёй Васіль Андрэевіч Гардзіенка. Гэта была канспіратыўная партызанская яўка сярод ляснога масіву Мінаўшчына. На картах хутар быў абазначаны як леснічоўка. Сюды і сцякаліся байцы і камандзіры Чырвонай Арміі, якія трапілі ў акружэнне. Хутар стаў партызанскім вузлом сувязі. На досвітку наша група падышла да в. Таранкі. Адшукалі патрэбную нам хату Настассі Андрэеўны Бачэйка. Яна правяла нас і паказала патайны шлях на хутар.

Гардзіенкі сустрэлі нас ветліва, запрасілі ў хату, дзе смачна пахла бульбай. Змораныя, галодныя, мы былі бясконца ўдзячны гаспадарам за іх гасціннасць. Васіль Андрэевіч пазнаёміў нас з абставінамі, памог наладзіць сувязь з на вакольнымі вёскамі. У хуткім часе нам удалося аб'яднаць разрозненыя групы акружэнцаў, мясцовых партызан. 3 усёй акругі да нас пацягнуліся людзі, а з Мопра прыбыў нават невялікі атрад. За лета 1942 г. група Вішнева вырасла ў даволі вялікі партызанскі атрад, а по тым і ў брыгаду.

Фашысты нейкім чясам даведалісн пра канспіратыўную кватэру, напалі на хутар і сналілі яго. Аднак Гардзіенкаў там не засталі. Сам Васіль Андрзевіч быў ужо ў нашым атрадзе, а потым тут з'явіліся яго жонка Марыя Фёдараўна і дачка Ніна. Абедзве сталі разведчыцамі.
Вялікую дапамогу нам аказалі жыхары в. Таранкі. Іх натрыятызм выклікаў у нас захапленне. Больш за 20 з іх уступілі ў наш партызанскі атрад. Гэта браты Іван і Васіль Шлядневы, Пётр і Сяргей Бачэйкі, Фёдар, Васіль і Станіслаў Анісімавы, Віктар Белашапскі і яго сястра Люба, Варвара Драздова і яе сын Юрый, Сяргей Навуменкаў, Міхаіл Кубліцкі, Мікалай Казлоў, Панцеляймон Арлоў, Сямён Шанелін і іншыя.
Непадалёку, у в. Калышкі, знаходзіўся паліцэйскі ўчастак. Сюды неаднойчы хадзіла ў разведку Люба Белашапская і заўсёды здабывала патрэбныя звесткі. Калышкаўскі бургамістр Лакіс, гэты здраднік і фашысцкі прыхвасцень, не раз хваліўся, што знішыць Таранкі. А калі таранкаўскія партызаны ўзарвалі мост паблізу Калышкаў, сам задрыжэў ад страху і збег да гітлераўцаў. Больш яго ў Калышках не бачылі.

Аднойчы малады партызан з Таранак Станіслаў Анісімаў, вяртаючыся з баявога задания, трапіў на варожую засаду. Адступаць было позна. Давялося аднаму прыняць нечаканы і няроўны бой з двума фашысцкімі кулямётчыкамі. Траннай аўтаматнай чаргой Станіслаў скасіў аднаго гітлераўца, у сутычцы з другім параніў яго, але і сам загінуў.

У адным з баёў летам 1943 г. Пётр Пачэйка, які знаходзіўся на самым адказным участку партызанскай засады, знішчаў ворага з аўтамата. Фашысты заўважылі яго і адкрылі па ім ураганны агонь. Цяжка параненага партызана фашысты акружылі і захапілі ў палон. Пётр вытрымаў усе здзекі і катаванні. але не сказаў ворагам ні слова. Фашысты схапілі і маці героя, Настассю Андрэеўнч Больш яна ў родныя Таранкі не вярнулася.

А наш атрад з кожным днём папаўняўся новымі людзьмі і хутка вырас настолько што распараджэннем аператыўнай групы штаба 4-й арміі на базе яго была створана 14-я партызанская брыгада. Камандзірам яе прызначылі П. Т. Вішнева, а камісарам - В. I. Гульбіна.

Брыгада правяла нямала баявых аперацый, прайшла праз цяжкія выпрабаванні. Жорсткія баі з карнікамі брыгада вяла ў Кавалёўскіх лясах, пад Ніканаўшчынай, Куляцінам, Самахваламі. Народныя мсціўцы вызвалілі шэраг населеных нунктаў і ўтварылі партызанскую зону. Устрывожанае гітлераўскае камандаванне пасылала адну за адной карныя экспедыцыі. Толькі з кастрычніка 1942 г. да мая 1943 г. фашысты 7 разоў блакіравалі вішнеўцаў, імкнучыся любой цаной выбіць партызан з занятай імі тэрыторыі.

31 мая 1943 г. фашысты зноў кінулі супраць партызан буйныя сілы. Завязаліся цяжкія баі. Панёсшы вялікія страты, брыгада выйшла з акружэння. У баях загінулі камісар брыгады Васіль Гульбін, партызаны Уладзімір Голубеў, Васіль Шляднеў, Карп Мураўскі, Надзея Салаўёва, Марыя Хахлова і інш. Але, нягледзячы на усе карныя экспедыцыі, брыгада ўтрымлівала партызанскую зону да самага наступления Чырвонай Арміі.

ГАРАЧЫ МАЙ СОРАК ТРЭЦЯГА

7 мая 1943 г. супраць партызанскіх атрадаў 6-ы «Марак» і 4-ы «Смерць ворагам» брыгады «Аляксея», якія размяшчаліся ў вёсках Кавалі, Самахвалы і Буракі, пачалася карная аперацыя. У чатыры гадзіны раніцы гітлераўцы пачалі блакаду і да сёмай гадзіны ўзялі партызан у смяротнае кола, каб потым знішчыць адным ударам.
Страшэнную гэту вестку прынеслі разведчыкі атрада «Страх ворагам» Аляксандр Ластачка, Мікалай Казлоў, Аляксандр Печкуроў, Алена Смольская і разведчык атрада «Марак» Міхаіл Грыгор'еў.
Намеснік камандзіра брыгады, камандзір 2-га батальёна, у які ўваходзілі атрады «Марак» і «Смерць ворагам», Яўген Мікітавіч Антоненка склікаў на нараду камандзіраў і палітработнікаў. Было вырашана прарывацца ў двух напрамках.
Атрад «Марак» пад началам Яўгена Антоненкі і Дзмітрыя Коркіна прарываўся на захад у напрамку вёсак Зоры - Янавічы. Атрад «Страх ворагам» наносіў удар у паўднёва-ўсходнім напрамку ў бок Калышкаў.
Прарыў у розных напрамках быў любімым тактычным прыёмам партызан-аляксееўцаў і іх камандзіра А. Ф. Данукалава. Вораг траціў час на высвятленне, дзе галоўны, а дзе дапаможны ўдар, і не меў магчымасці сканцэнтраваць сілы і хутка арганізаваць пагоню. Гэта выратоўвала партызан, і яны адыходзілі на новае месца.
Так было і на гэты раз. Партызаны ўдарылі ў двух напрамках. Пачаўся жорсткі бой, які даходзіў да рукапашнай.
Атрад «Марак», прарваўшы першую лінію абароны гітлераўцаў, хутка адыходзіў. Прыкрываць іх засталася група пад кіраўніцтвам начальніка штаба атрада Івана Шавуркі. Калі карнікі кінуліся ў пагоню, іх прыціснулі да зямлі пар тызанскія кулі. Добра білі ворага партызаны, даючы магчымасць атраду адарвацца ад ворага, але фашысты акружылі групу. Кола сціскалася. У жывых асталіся тры чалавекі, Іван і Зіна Шавуркі, Вася Ткачэнкаў. Скончыліся патроны. Немцы пачалі рухацца наперад смялей. Але засталіся яшчэ гранаты. Амаль адначасова прагучалі тры выбухі... Чатырнаццаць партызан з групы заслону пахавалі пасля гэтага бою ў вёсцы Буракі мясцовыя жыхары.
Атрад «Марак», прарваўшы другую лінію абароны фашыстаў, атакаваў трэцюю. У гэты момант пачуўся крык: «Антоненку параніла!» На кліч кінуўся разведчык Міхаіл Грыгор'еў і медсястра, жонка намкамбрыга, Аня Антоненка. Гітлераўцы ўзмацнілі агонь. Была паранена і Аня. Міхаіл Грыгор'еў панёс на сабе намкамбрыга, а Дзмітрый Махлаеў - медсястру. Становішча ўскладнілася. Але група аўтаматчыкаў, якую паслаў Дзмітрый Коркін, выратавала іх.
Камісар атрада «Марак» Мікалай Іванавіч Шарснёў, кулямётчык Леанід Шапураў, намеснік камісара па камсамолу Васіль Пірагоў і камандзір групы падрыўнікоў Георгій Міляшэўскі прыкрывалі атрад. Мікалай Іванавіч Шарснёў быў паранены, але партызаны вынеслі свайго камісара з поля бою.
Пры прарыве гэтай лініі гітлераўскай абароны атрад «Марак» страціў 28 чалавек. Сярод загінуўшых быў і шаснаццацігадовы партызан Васіль Мятлюк.
У 1942 г. за сувязь з народнымі мсціўцамі ў в. Бычкова карнікі арыштавалі ўсю сям'ю Мятлюкоў. У час расстрэлу, выкарыстаўшы момант, Вася імкліва скокнуў убок і пабег да хмызняку. Разам з аляксееўцамі Васіль мужна біў ворага. Мы усе жадалі, каб хлопцу, які вынес столькі ліха, пашанцавала хаця б крыху, ало, на жаль, ён загінуў.
У раёне Калыпікаў, куды на прарыў павёў Міхаіл Максімавіч Клімянкоў партызан атрада «Страх ворагам», таксама разгарнуўся жорсткі бой.
Разведчыкі Барыс Фраленка, Алена Смольская, Мікалай Казлоў, Рыгор Нагораў, Аляксандр Зайцаў і памочнік камісара атрада на камсамолу Юра Ігнатовіч увесь час былі наперадзе, выяўляючы, дзе слабейшая абарона ворага.
Прыкрывала атрад група партызан пад кіраўніцтвам Івана Белагуба, які прыбыў летась з Вялікай зямлі, дзе вучыўся на падрыўніка. У гэтай групе былі В.. Жукаў, Валянціна Сомава, Пятро Трушчанка, Пятро Лебедзеў, Іван Дзяругін і Ягор Макавееў.
3 другога боку атрад прыкрывалі кулимётчык Мікалай Угараў, аўтаматчыкі сябры-масквічы Павел Сас, Віктар Румянцаў, Васіль Сядоў, разведчыкі Аляксандр Печкуроў, Васіль Шапураў і Аляксандр Ластачка. Пашу Саса немцы паранілі ў нагу, і сябры вынеслі яго з поля бою.
Група Івана Белагуба вярнулася ў атрад праз тры дні. Не было толькі з імі ПІятра Іванавіча Трушчанкі і Пятра Іванавіча Лебедзева...
Пётр Іванавіч Лебедзеў быў родам з вёскі Загарадна Глоданскага сельсавета. У 1942 г. разам з аднавяскоўцамі ён далучыўся да брыгады «Аляксея». Неўзабаве быў накіраваны за лінію фронту. Там скончыў курсы падрыўнікоў. У атрадзе камандаваў групай. Потым, пасля гібелі М. П. Даніленкі, Лебедзева прызначылі начальнікам боезабеспячэння атрада.
Былы начальнік боезабеспячэння атрада Міхаіл Пятровіч Даніленка быў з в. Янавічы. Цяжкія выпрабаванні выпалі на яго лес. Фашысты расстралялі жонку, дачка ледзь выратавалася, схавалі добрыя людзі. У партызанскім атрадзе Даніленка арганізаваў майстэрню па ремонту зброі і выплаўцы толу, здабываў трафеі і накіроўваў партызан за лінію фронту па боезапас. Яго паважалі ўсе: і партызаны, і камандзір. Загінуў Міхаіл Пятровіч 20 лютага 1943 года.
Некалькі слоў трэба сказаць і пра чалавека, які вёў атрад на прарыў, пра М. М. Клімянкова.
Камандзір аднаго з буйнейшых атрадаў брыгады атрымаў баявы вопыт яшчэ ў фінскую вайну, калі камандаваў аддзяленнем станковых кулямётаў. Вялікую Айчынную вайну сустрэў у Малдавіі, дзе быў камандзірам кулямётнага ўзвода. У жніўні 1941 г. малодшы лейтэнант Клімянкоў атрымаў цяжкую кантузію. Апрытомнеў ужо за калючым дротам.
- Трэба бегчы,- толькі аб гэтым марыў Міхаіл Максімавіч.
I вось урэшце шчаслівы дзень 20 лістапада. Гітлеравец, які адбіраў палонных на работу, звярнуў увагу на двухметровага дзецюка.
Грузавік з шасцю палоннымі і двума канваірамі спыніўся на бульбяных палетках. Палонныя пачалі выбіраць бульбу з мёрзлай зямлі. Адзін з канваіраў пайшоў у бліжэйшую вёску, мабыць, па сала і самагонку. У зручны момант Клімянкоў збіў другога канваіра ломам, астатнія зняволеныя накінуліся на шафера. Забралі зброю і падаліся ў лес. Потым дарогі сяброў разышліся. Клімянкоў упарта імкнуўся перайсці лінію фронту. Праз паўтара месяца ў Слабодскім лесе яго знайшлі партызанскія разведчыкі з атрада «Радзіма» брыгады «Аляксея». Партызанскі шлях Міхаіла Максімавіча - ад радавога партызана да камандзіра аднаго з буйнейшых атрадаў брыгады «Аляксея».
Праз некалькі дзён пасля прарыву атрады «Марак» і «Страх ворагам» далучыліся да асноўных сіл брыгады і, аднавіўшы сілы, зноў білі фашыстаў.

Першая аперацыя

3 успамінаў Івана Паўлавіча Казанцава, былога камандзіра 8-га партызанскага атрада імя М. Н. Селіваненкі брыгады «Аляксея».
Ніколі не забуду сваю першую і вельмі ўдалую аперацыю ў першы год вайны.
Пятага снежня да нас у атрад, які размяшчаўся ў Хацямлянскім лесе, прыйшоў ляснік з вёскі Ганькава Мікалай Тулуенка, наш сувязны. Ён паведаміў, што два нямецкія самалёты з-за дрэннага надвор'я не даляцелі да Віцебска і зрабілі вымушаную пасадку: адзін паміж вёскамі Хоцемля і Зазыбенкі, другі каля Жыліншчыны.
Вакол В. К. Саладоўнікава, які на першым часе ўзначальваў наш атрад, размясціліся партызаны. Камандзір прапанаваў днём зрабіць разведку, а ноччу спаліць самалёты. Пачаліся спрэчкі. Некаторыя партызаны настойвалі на тым, каб разведку зрабілі мясцовыя жыхары, таму што немцы, а яшчэ невядома колькі іх там, могуць пайсці па слядах і знішчыць нас. Мікалай Нічыпаравіч Селіваненка згадзіўся з прапановай камандзіра: навошта кідаць пад удар жыхароў, мы байцы і павінны ваяваць самі.
Калі сталі падбіраць людзей, Паляканін падміргнуў мне і сказаў:
- Хопіць табе, Ваня, сядзець без справы, гайда з намі!
Я пасля цяжкага ранення і сапраўды некаторы час «сядзеў без справы». I вось мне дазволілі ісці на задание. «Наш» самалёт знаходзіўся каля вёскі Зазыбенкі. Мы дабраліся да патрэбнага месца на ўскрайку лесу, дзе патануў у снезе нямецкі самалёт, але неабходна было зрабіць яшчэ вялікі крук, каб як мага бліжэй і непрыкметней дайсці да самалёта.
Глыбокі снег стаміў нас, і таму, змахнуўшы з пянькоў белыя шапкі, мы прыселі адпачыць, перакурыць. Знайшлося ўсяго дзве цыгарэты.
- Вы мне пакіньце, а я пайду агледжу паляну, - прапанаваў я хлопцам.
Ціха прабраўся на ўзвышша: адтуль добра бачны хвост самалёта і шэсць штацкіх чалавек.
Пра ўсё, што ўбачыў, я расказаў хлопцам, і мы вырашылі не чакаць цемры, а зараз жа пайсці да самалёта, бо магло здарыцца, што да ночы ўзмоцняць яго ахову. Вырашылі, што Паляканін з левага фланга, Блахін з правага, а я ў цэнтры і з крыкам «Ура!» кінемся да самалёта, створым уражанне, быццам нас тут шмат.
Так мы і зрабілі: людзі, што там былі, кінуліся бегчы, але мы загадалі ім вярнуцца. Выявілася, што гэта мясцовыя жыхары, сярод якіх былі і два падлеткі. На ўсіх іх стараста вёскі адшкадаваў дзве стрэльбы. На ўсякі выпали к Блахін сцярог, каб напужаныя жыхары не збеглі.

Паляканін мяне, як самага лёгкага, пасадзіў сабе на плечы і даў нямецкі штык. Доўга я корпаўся з замком, а калі адчыніў люк самалёта, вочы разбегліся ад вялікіх запасаў зброі і абмундзіравання. Я пачаў хутка выкідваць новую бялізну, зброю, ракеты і ракетніцы, маскхалаты - усё гэта, відаць, было прызначана для тых, хто выпісваўся са шпіталя, каб зноў у поўным баявым адправіцца на фронт. У хвасце самалёта быў і кулямёт. I яго з дзесяццю скрыням! патронаў я таксама выкінуў хлопцам.

Адпусціўшы дадому мясцовых жыхароў, мы аднеслі ўсё ў лес і схавалі там. Вось ужо трэба адыходзіць. Як кулямётчыку мне даверылі падпаліць самалёт.
Неяк ніколі не сутыкаўся з гэткімі мішэнямі і таму я ніяк не мог уцяміць, дзе тут павінен быць бак з бензінам. Даю тры доўгія чаргі па левым крыле - нічога. Перацягваю кулямёт на другі бок - тое ж самае. Зноў на ранейшае месца. Праз хвіліну-другую з'явіўся лёгкі дымок і моцны выбух страсянуў зямлю. Да лагера, кіламетраў пяць, мы ляцелі як на крылах. Партызаны добра чулі выбух і бачылі сполахі пажару. За самавольны напад хто хваліў, а хто і асуджаў нас. Была небяспека, што немцы па слядах прыйдуць да лагера. Хутка прынялі рашэнне спаліць і другі самалёт, а потым змяніць месца стаянкі.

Мікалай Аверын і Вячаслаў Бекер павялі нас знаёмымі сцяжынкамі да другога самалёта. Каля яго хадзілі два немцы з аўтаматамі напагатове. А ля хаты, метраў за дзвесце, яшчэ вартавыя. Пакуль мы ўсё гэта разгледзелі, на змену варты прыйшлі яшчэ тры немцы. Стала зразумела, што аб трафеях і марыць няма чаго. I самалёт, і немцы былі ад нас зусім недалёка, і таму не дзіўна, што хутка нас выявілі. Высока ў неба ўзняліся ракеты, пачалася страляніна. Проста адысці мы ўжо не маглі (нельга ж так развітацца з самалётам, які мы ўжо лічылі сваім!), і паляцелі ў яго гранаты і кулямётныя чэргі. Урэшце падпалілі і гэты самалёт.
Яшчэ кіламетры два праследавалі нас па лесе раз'юшаныя немцы, але ўсё абышлося.

Цаною жыцця

Галецкі Пётр Антонавіч - Герой Савецкага Саюза (8.5.1965). Нарадзіўся ў маі 1919 г. ў в. Майдан Талачынскага раёна. 3 сялян. Беларус. Член ВЛКСМ. Працаваў брыгадірам у калгасе. У Чырвонай Арміі з 1939 г. На фронце з чэрвеня 1941 г. У канцы 1941 г. як падрыўнік накіраваны ў тыл ворага ў партызанскі атрад «Перамога», які дзейнічаў на Смаленшчыне і Віцебшчыне. 21.10.1942 г. непадалёку ад чыгуначнай станцыі Крынкі Лёзненскага р-на з узрыўчаткай кінуўся пад варожы эшалон а гаручым, знішчыў яго і загінуў сам. Імя П. А. Галецкага прысвоена Славенскай школе ў Талачынскім раёне. На месцы гібелі героя, за 5 км на паўночны захад ад чыгуначнай станцыі Крынкі. устаноўлены абеліск.

...Родную беларускую зямлю зноў убачыў Пётр у канцы 1941 г. Глыбокія раны былі на яе целе. Кроў забітых жанчын і дзяцей, попел спаленых гарадоу і вёсак улівалі у сэрца партызана лютую нянавісць да ворага, волю да перамогі.

...Загады камандзіра Пётр Галецкі заўсёды выконваў дакладна і ў тэрмін. Любой цаной павінна быць выканана і гэта задание. А яно не із лёгкіх. А хіба на вайне бывае легка? Ноччу патрэбна падарваць варожы эшалон і сабраць звесткі пра аэрадром каля Віцебска. Цяжкія кастрычніцкія хмары нізка плылі над зямлёй. Холадна. Але ў партызан, пакуль яны дабраліся да чыгункі пимы сталі мокрымі. Спыніліся ў маладым хвойніку, сталі сачыць за дарогай. Нямецкія патрулі снавалі бесперапынна. Вельмі маленькія перамежкі часу былі паміж праходамі. Толькі ў такі прамежак і можна было паставіць міну. Пётр наблізіўся да чыгуначнага палатна. Сябры замаскіраваўшыся ў хвойніку, трымалі пад прыцэлам вартавыя вежы. Здалёк чуўся нарастаючы шум поезда, што ішоў з боку Віцебска на Смалснск і вёз смертаносны груз. Гул цягніка нарастаў. Мінуты здаваліся гадзінамі. Салёны пот каціўся з ілба, засцілаў вочы. Яшче шчыланей прытуліўшыся да зямлі, Галецкі іюўз да насыпу. На нейкі момант пражэктар выхапіў з цемнаты яго адзінокую постаць. «Не паспее Пятро, не паспее», сгорыччу думаў, сочачы за ім. старшы групы Давылоўгкі. Вельмі ж высокі і круты быў насып, ды і дваццаці кілаграмовая міна перашкаджала Галецкаму ўскочыць на чыгуначнае палатно. У той момант, калі да паравоза было літаральна некалькі крокаў, Пётр, сабраўшы апошнія сілы, спрытна скочыў уперад і кінуўся на рэйкі, проста пад колы паравоза. Раздаўся магутны выбух. задрыжэла, як у ліхаманцы, зямля. Партызаны бачылі, як стаў на дыбы паравоз, як, набягаючы адна на адну, нераварочваліся платформы, і з сарака цыстэрнаў, што стаялі на іх, ліўнем ударыў на рэйкі бензін. Мора агню разлівалася ўсё шырэй, дрыжэлі зямля і паветра. Гэта быў развітальный салют доблесці партызана, моцнаму духу і бяспрыкладнаму подзвігу, велічы душы і высакародству савецкага характару. Пад гэты салют скончылася жыццё 23-гадовага Пятра Галецкага і пачалося яго бяссмерце.

Г. Каралёў.

З пісем П. Галецкага родным

Палявая почта, 30 чэрвеня 1941 г.
Добры дзень, мае родныя!
…Пісаў вам часта і много, так што цяпер і не ведаю, аб чым паведаміць. Аднак, мусіць, у далейшым пісьмы ад мяне будзеце атрымліваць радзей - вайна ж.
Вораг лепш узброены, ён напаў знянацку, і, вядома, на першым этапе перавага будзе на яго баку, Але гэта - часова. Перамога будзе за намі. Абавязкова будзе.
Вы не бойцеся за мяне, не перажывайце. Пакуль што ў адкрыты бой з ворагам наш полк не ўступаў, але кожны боец, кожны камандзір ірвецца на паядынак: наша маці-Радзіма ў небяспецы...

Верасень 1942 г.
Добры дзень, дарагія тата і мама!
Пішу вам з новага месца. З родной Беларусі. Не ведаю, атрымаеце пісьмо ці не, але ўсё ж напішу...
Нам прадстаіць не менш работы, чым раней. Мы будзем агітаваць, узнімоць народ на борацьбу з лютым ворогам. Дыверсійная работа, налёты на гарнізоны захопнікаў, збор даных про ворага - у сё гэта так важна і неабходна.
...Тры гады назад у гэты час мы збіралі ўраджай. Памятаеце, як радаваліся калгаснікі новому хлебу?! А цяпер, мусіць, і збіраць няма чаго. Усё знішчаюць проклятия фашысты. Але гэта ненадоўга. У нашай Радзімы дастаткова сіл і ўзбраення, каб перамагчы лютага ворага, вызваліць ад яго родныя гарады і вёскі. Я разам а некалькімі сябрамі атрымаў важное і адказное даручэнне. Перапраўляць пісьмы вам ужо не будзе могчымасці. А калі з'явіцца такая магчымасць - абавязкова напішу. Там не турбуйцеся - усё будзе добра...
На жаль, гэты ліст бацька і маці П. Галецкага не атрымалі своечасова. Усю ванну захоўваў яго ў сваей палявой сумцы камандзір партызанскага атрада «Перамога» Кірыла Іванавіч Новікаў. Адразу ж пасля сканчэння Вялікай Айчыннай вайны ён перадаў пісьмо бацьку героя Антону Фёдаравічу Галецкаму. Пісьмо, напісанае за два тыдні да гераічнай гібелі Пятра...

Высачанскія медыкі

З успамінаў Ганны Яфімаўны Гарэлышавай, былога ўрача Высачанскай бальніцы.

У першыя дні вайны я, асістэнт Мінскага медінстытута, працавала ў камісіі па выдачы выпускнікам інстытута часовых пасведчанняў аб заканчэнні інстытута. Гэта работа затрымала мяне ў горадзе на некалькі дзён. Выходзіла з палаючага горада разам з апошнімі бежанцамі. Ішлі на Маскву. Па дарозе забегла ў Высачаны, каб забраць васьмігадовую дачушку, прывезеную на лета да бабулі. Дайшлі з дачушкай толькі да станцыі Рудня, а там нас абагнаў нямецкі дэсант. Прыйшлося вярнуцца ў Высачаны, да родных. Бацька працаваў старшым рабочым на Высачанскай ільнорадзільнай фабрыцы, быў дэпутатам райсавета, браты пайшлі на фронт. Мужа, які працаваў пракурорам у Мінску, таксама мабілізавалі.

А 18 ліпеня праз нашу вёску праехалі нямецкія часці. I літаральна на наступны дзень у сельскую бальніцу пачалі сцякацца параненыя чырвонаармейцы. Цяжка параненых прыносілі на насілках. Да вечара бальніца і двор былі перапоўнена параненымі. Акрамя санітарак, фельчара А. Я. Дунчанок, акушэрак Мішурко і Купалавай з медперсанала ў бальніцы больш нікога не было. Усе высачанцы ведалі, што я ўрач, вярнулася да бацькоў, і сядзець дома ў такі час я не магла. Прыйшла у бальніцу і чацвёра сутак не магла ні на хвіліну адлучыцца, працавалі бесперапынна, круглыя суткі. Многія байцы пасля апрацовак ран і перавязак ішлі даганяць свае часці. А некаторыя цяжка параненыя байцы паміралі проста на насілках, частцы параненых рабілі малыя хірургічныя аперацыі і пакідалі іх у бальніцы. Трэба сказаць, што ва ўсіх байцоў быў перавязачны матэрыял і ўсе яны былі ўзброены.

Праз некалькі дзён паток раненых спыніўся. Бальніца была падобна на перапоўнены вакзал. Печы бальніцы былі забіты гранатамі, вінтоўкі складвалі ў хлеве. Прадуктаў не было, карміць раненых было нечым. Разаслалі ў вёскі санітарак, сама хадзіла па хатах і прасіла хлеб, малако, іншыя прадукты. Вельмі дапамаглі нам тады Марыя Дзіканава, Юлія Ацекава, Аляксандра Баранава і многія іншыя, аднак, на жаль, не помню іх імён. Прыносілі садавіну, малако і многія жыхары вёскі Чаркасы.

Ішоў час, усё менш і менш заставалася раненых у бальніцы. Праўда, началі прыходзіць параненыя байцы, якія ўкрываліся ў суседніх вёсках і не маглі абысціся без медыцынскай дапамогі. Хутка раненых засталося чалавек дваццаць. К гэтаму часу ў Дабрамыслях утварылася ўправа, якую ўзначаліў бургамістр Дадзерка. З яго дазволу бальніцы сталі даваць 15 літраў перагону.
Сталі хадзіць чуткі, што нараненых байцоў забяруць у лагер ваеннапалонных. Прыйшлося прымаць тэрміновыя меры, каб нашы салдацікі туды не трапілі. Двух лейтэнантаў з адкрытым пераломам касцей ног за слоік мёду, які выпрасілі ў Скробіхі, удалося адправіць з нямецкім шаферам у Віцебскую бальніцу.
Байцы, зразумела, былі пераапрануты ў цывільнае, з даведкамі, што яны з'яўляюцца жыхарамі Высачан. Усіх астатніх чырвонаармейцаў уладкавалі ў навакольных вёсках, некаторыя з іх цягам часу пайшлі за лінію фронту. Для нас жа, работнікаў бальніцы, начаўся новы перыяд у нашай рабоце, поўны рызыкі і небясоекі. Пачалі з таго, што конюх бальніцы Аляксей Пруднікаў і яшчэ адзін работнік бальніцы Андрэй большую частку зброі і гранат закапалі ў двары бальніцы і на могілках (на жаль, пра захаванне зброі ведалі многія). Невялікую частку з узбраення здалі, як і было загадана, у валасную управу.

Ужо ў верасні 1941 г. сталі фіксаваць выпадкі сыпна-тыфозных хворых. У пачатку кастрычніка жанчына з в. Загара не прывезла ў бальніцу хворага тыфам байца, якога хавала ў сябе. Ён быў у вельмі цяжкім стане, і мы пакінулі хворага ў бальніцы. Такім чынам было афіцыйна адкрыта інфекцыйнае тыфознае аддзяленне. Дарэчы, той наш першы хворы потым перайшоў лінію фронту, а вось яго выратавальніца, на жаль, заразілася і памерла ад тыфу. Я прыннла ўсе меры для таго, каб рэкламаваць бальніцу як тыфозны стацыянар. Усюды былі расклеены аб'явы з надпісам «Сыпны тыф». У цэнтры Высачан утварылася зона, куды не заглядвалі акупанты, а разам з імі і паліцэйскія. Гэта аблегчыла работу, асабліва тым, каму непажадана было паказвацца на вочы акупантам і іх служкам. Так з'явіўся ў бальніцы і стаў пілаваць дровы і пра цаваць дэзінфектарам Іван Кузьміч Захараў, які да вайны працаваў сакратаром Асвейскага райкома партыі і быў пакінуты ў тыле для падпольнай работы (у 1944 г. I. К. Захараву прысвоена звание Героя Савецкага Саюза). Ен з бутэлькай сальвенту паспяхова праходзіў усе нямецкія заставы, быў у розных вёсках і вербаваў мужчын для адпраўкі за лінію фронту. Калі з'явіліся ў навакольных лясах партызаны, мы таксама сталі аказваць ім усялякую дапамогу. Лячылі не толькі тыфозных партызан, даводзілася ездзіць і на партызанскія базы. Неаднойчы адвозілі для аказання дапамогі параненым байцам хірурга-стаматолага Ганну Мікалаеўну Мамонаву.
Мы даведаліся, што у аддзеле аховы здароўя Віцебскай гарадской управы працуе загадчык кафедры судовай медыцынскай экспертызы Міхаіл Лявонцьевіч Мурашка. Праз нашу сувязную повара бальніцы Феню Сасноўскую я папрасіла ўзяць у яго перавязачны матэрыял і мазь ад каросты. Міхаіл Лявонцьеніч выканаў нашу просьбу праз перакладчыка свайго аддзела Лявонція Канстанцінавіча Кузняцова, які часта наведваў сваіх родных у Высачанах. Неяк пры сустрэчы з ім я сказала, што мне патрэбна шмат мазі, зразумела, не сказаўшы, для каго. Мне здаецца, што Кузняцоў і так усё зразумеў. Бо просьбу маю ён выканаў, больш таго, прывез нарад на соль. «Вам патрэбна шмат солі, пра гэта я ведаю», - сказаў Кузняцоў. Соль атрымалі ў Лезне праз конюха Аляксея Пруднікава і загадчыцу гаспадаркі бальніцы Кацю Даніліну перапраўлялі партызанам.

Калі сталі паступаць тыфозныя партызаны, востра паўстала праблема, дзе апрацоўваць адзенне хворых. Спецыяльных камер у нас, зразумела, не было. На дапамогу нрыйшлі мой бацька Яфім Цімафеевіч Гарэлышаў і Андрэй Прахарэнка. Яны зрабілі імправізаваныя камеры, у якіх парай дэзінфіцыравалася адзенне хворых.
Узялі на сябе і яшчэ адну рызыкоўную справу - для вызвалення моладзі ад вывазу ў Германію сталі выдаваць даведкі з дыягназам «эпілепсія». Праз нейкі час я атрымала запіску ад Мурашкі: «У вашым раёне надзвычай шмат эпілептыкаў, будзьце асцярожны». Відаць, нейкія статыстычныя матэрыялы паступалі і ў гарадскі аддзел аховы здароўя.

Шмат дапамагалі і сваім работнікам, каб тыя выжылі, не памерлі з голаду. Некаторыя хворыя з навакольных вёсак расплачваліся за лячэнне прадуктамі. Іх мы размяркоўвалі па чарзе паміж работнікамі, якія мелі вострую патрэбу.
Бальніца ў тых страшных умовах заставалася адзіным астраўком, дзе людзі адчувалі сябе ў адноснай бяспецы, гаварылі не тоячыся. Праз Захарава мы атрымлівалі газету «Правда», а іншы раз і пісьмы з Вялікай зямлі.

Настала восень 1943 г. Набліжэння фронту чакалі з затоенай радасцю. У канцы верасня 1943 г. пачалася эвакуацыя Высачан. Я атрымала распараджэнне Лёзненскага падпольнага райкома партыі затрымаць на колькі можна звакуацыю бальніцы. Па розных прычынах нам удалося гэта ажыццявіць. Ужо былі эвакуіраваны ўсе жыхары Высачан, і толькі бальніца з невялікім штатам супрацоўнікаў засталася ў нейтральней міжфрантавой зоне. Каля бальніцы стаяў нямецкі вартавы. На ўзвядзенне абарончых збудаванняў, будаўніцтва акопаў акупанты прыганнлі моладзь з навакольных вёсак, працавалі на акопах і ваеннапалонныя. Пасля налётаў нашай авіяцыі ў бальніцу паступіла некалькі параненых. Апошняй хворай была дзяўчына з в. Буракі па прозвішчу Лапунова, якой на будаўніцтве акопаў адарвала руку. 23 снежня 1943 г. супрацоўнікаў бальніцы, якія засталіся, пагрузілі на 2 машыны і адвезлі ў в. Зарэчча пад Багушэўск. Там адразу было вызвалена некалькі хат і адкрыты тыфозны барак. Партызаны ўжо ведалі ахоўную сілу тыфозных шыльд, і іх сем’і актыўна дапамагалі нам ва ўладкаванні такой бальніцы. Так закончыла сваю дзейнасць Высачанская сельская бальніца ў ваенны час.

Мы зрабілі ўсё, што змаглі, каб дапамагчы байцам, партызанам, мірным жыхарам. Уласным жыццём і жыццём сваіх дзяцей заплацілі многія нашы работнікі за выкананы абавязак у цяжкую гадзіну. Сярод іх - Г. М. Мамонава. жонка марскога афіцэра з Мурманска. Віцебскім аддзелам аховы здароўя яна была накіравана перад самай вайной у нашу бальніцу. Праз некалькі месяцаў нарадзіла трох дзяўчынак. З ёй яшчэ быў і пяцігадовы сынок. Гэтую мужную жанчыну 18 жніўня 1942 г. карны атрад па нейчаму даносу схапіў разам з дзецьмі. Уратавалася толькі адна дзяўчынка, якая знаходзілася ў яе сястры ў суседняй вёсцы. Сярод схопленых былі санітарка амбулаторыі Яскевіч і яе трое дзяцей, конюх Аляксей Пруднікаў, іншыя высачанцы. Усіх іх пагналі да выкапанай ямы і расстралялі. Асабліва пазверску расправіліся каты з дзецьмі Ганны Мікалаеўны Мамонавай. Я таксама значылася ў спісе людзей, якіх меліся расстраляць, аднак выратаваў выпадак. У той час у бальніцы лячылася цяжка хворая жонка бургамістра Усцінава, якая лічыла, што толькі я магу яе вылечыць. Так я ў апошні момант была выкраслена са спісу смяротнікаў. Быў арыштаваны за сувязь з партызанамі і ваенны ўрач Тропін, які часова працаваў у амбулаторыі. Яго адвезлі ў Віцебск і там расстралялі. Міхаіл Лявонцьевіч Мурашка таксама быў расстреляны ў 1943 г. ў Віцебску за сувязь з партызанамі. Але нішто не магло запалохаць сумленных людзей. Яны да канца выканалі свой грамадзянскі і прафесійны абавязак.

Подзвіг Ганны Мамонавай

3 успамінаў гвардыі палкоўніка М. Р. Багданава, былога камандзіра гвардзейскага ордэна Суворава 3-й ступені Гатчынскага далёкабамбардзіровачнага авіяпалка.

27 ліпеня 1942 г. ў час выканання баявога задания наш самалёт быў збіты зянітнай артылерыяй ворага на тэрыторыі Віцебскага раёна. Ахоплены полымем самалёт сеў на высечаную ў лесе паляну. 3 групы разведчыкаў з радыёстанцыяй, узбраеннем і боепрынасамі засталіся я і радыст Макоўскі. Некалькі дзён хадзілі мы па балотах і лясах, пакуль не трапілі ў атрад «Марак» брыгады «Аляксея». Мяне ў цяжкім стане пераправілі на кані ў 8-ы атрад В. А. Блахіна. Для аказання хуткай медыцынскай дапамогі партызаны прывезлі з Высачанскай бальніцы ўрачастаматолага Ганну Мікалаеўну Мамонаву, якая часта дапамагала партызанам. У мяне была пашкоджана сківіца. Ганна Мікалаеўна пасадзіла на яловы пень і папрасіла ласкавым звонкім голасам: «Трымайся, браток! Мацней трымайся за пянёк». Апрацаваўшы раны, без абязбольваючых сродкаў яна выдаліла некалькі пашкоджаных зубоў, зрабіла перавязку. Я да болю ў пальцах сціскаў краі яловага пня і сапраўды адчуў нейкую палёгку. Калі аперацыя закончылася, мне стала ленш і я хутка заснуў. Раніцай хацеў падзякаваць сваёй выратавальніцы, аднак партызаны адвезлі яе на тачанцы ў Высачаны, дзе яна працавала у бальніцы. А я праз нейкі час вярнуўся праз Суражскія «вароты» ў сваю часць.

I толькі праз шмат гадоў пасля вайны ў час сустрэчы ў Лёзне былых партызан даведаўся пра страшную гібель Ганны Мікалаеўны Мамонавай і яе дзяцей. Трагічны лёс мужнай жанчыны не дае мне спакою.

...Калі Ганна Мікалаеўна закончыла аперацыю, адразу ж начала збірацца дамоў да сваіх малалетніх дзяцей. Яе старэйшаму сыну Валодзю ішоў пяты год і небыло яшчэ году дачушкам Верачцы, Надзейцы, Любачцы. Камандаванне атрада ўгаворвала яе застацца ў лесе і ншчэ раз не рызыкаваць. Ганна Мікалаеўна запэўніла камандзіра, што вяртаецца ў бальніцу ў апошні раз, каб забраць книги, перавязачны матэрыял, хірургічныя інструменты. Камандзір атрада Васіль Аляксандравіч Блахін паабяцаў забяспечыць дастаўку ў атрад і дзяцей, і патрэбнага медыцынскага абсталявання. Аднак Мамонава дамаглася свайго. Партызаны адвезлі ўрача на той жа тачанцы, што і прывезлі ў лес. Зроблена гэта было адкрыта, на вачах у паліцаяў, каб паказаць, што чапаць Мамонаву небяспечна.
Аднак у той жа дзень Ганну Мікалаеўну разам з дзецьмі схапілі карнікі, якія прыйшлі ў Высачаны. Толькі, на шчасце, Надзейка была ў сястры Ганны Мікалаеўны ў в. Кабыльнікі, і такім чынам уратавалася ад расправы.
...Васемнаццаць жанчын і дзяцей, сярод іх і патрыётку з Высачанскай бальніцы Ганну Мікалаеўну Мамонаву з дзецьмі карнікі прывезлі да вялікай ямы, якая была выкапана ў двух кіламетрах ад бальніцы. Спачатку фашысцкія вылюдкі растралялі дарослых. Ганна Мамонава ў час расстрэлу вяла сябе мужна, яна не прасіла літасці ні сабе, ні сваім дзецям. Ганна Мікалаеўна першая падышла да краю магілы і тварам да катаў прыняла смерць. Потым адзін з вылюдкаў узяў дзяўчынак Мамонавай за ножкі і стукнуў іх галоўкамі... Мёртвыя цельцы кінуў на труп маці. Валодзя, зразумеўшы ўсё, схапіў афіцэра карнай групы за руку і стаў прасіць: «Дзядзечка, не закопвай нас глыбока, а то тата не знойдзе нас, калі вернецця...» Афіцэр адштурхнуў ад сябе хлопчыка, і Валодзя кінуўся наўцёкі. Спачатку карнікі для пацехі пачалі страляць, аднак хлопчык то падаў ад страху, то кідаўся ўбок. Адзін з катаў дагнаў хлопчыка і адным ударам ручкай пісталета па галоўцы забіў Валодзю Мамонава. Кат цягнуў хлопчыка па бульбяным полі, потым кінуў яго ў яму на трупы расстраляных...
...Аперацыя на яловым пні... Цяпер гэта нават цяжка ўявіць. А тады... Ці магчыма забыць слаўную і дарагую мне Ганну Мікалаеўну Мамонаву?!